چگونه کتاب ترجمه و چاپ کنیم؟
امروزه تحولات ایجاد شده در حوزه کتاب و کتابخوانی به‌نوعی ترجمه کتاب نیز منتقل شده‌اند. ابزارهای مختلف کمک‌مترجم و حافظه‌های ترجمه کمک شایانی به مترجم کتاب برای سرعت بخشیدن به کار ترجمه می‌کنند. اما هنوز هم نمی‌توانیم نقش مترجم کتاب را در ترجمه آن نادیده بگیریم. در این مطلب قصد داریم به ترجمه کتاب و شرایط مترجم آن بپردازیم. می‌خواهیم بدانیم برای ترجمه کتاب و چاپ آن چه باید بکنیم و ترجمه صحیح و اصولی کتاب باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد.
ترجمه کتاب چه ویژگی‌های دارد؟
برای ترجمه کتاب لازم است برخی ویژگی‌های این نوع ترجمه را بشناسید. در ترجمه کتاب باید انسجام معنایی و نگارشی در سراسر متن رعایت شود. طرز بیان مطالب باید به‌گونه‌ای باشد که خواننده ارتباط مطلوبی با آن برقرار کند. برای ترجمه کتاب نباید کیفیت را فدای کمیّت کنید. چرا که پای زحمات زیاد نویسنده و اعتبار وی در میان است. محتوای کتاب، بافت فرهنگی مخاطبان در زبان هدف و ویژگی‌های مترجم کتاب، تعیین‌کننده شرایط ترجمه کتاب هستند. در ادامه به‌طور خلاصه به این موارد می‌پردازیم.
محتوا چه تأثیری بر ترجمه کتاب دارد؟
بسته به این‌که کتابی تاریخی را ترجمه می‌کنید یا کتابی در زمینه بازاریابی، مخاطبانتان متفاوت خواهند بود. لذا بسته به این‌که مخاطبانتان اهل کدام کشور باشند نیز زبان هدف ترجمه متفاوت خواهد بود. بهتر است قبل از شروع ترجمه کتاب با مترجم کتاب صلاحیت‌دار در این باره مشورت کنید.
آیا بررسی بافت فرهنگی مخاطبان را باید جزء مقدمات ترجمه کتاب به حساب آوریم؟
جواب، بله است. مترجم کتاب بدون توجه به ظرایف فرهنگی کشور مقصد کاری محکوم به شکست را پیش خواهد برد. باید ببینید آیا کلمات، اَشکال یا نمادهایی که در کتابتان هستند، ممکن است معنی متفاوتی در زبان مقصد داشته باشند یا خیر. عدم توجه به چنین تفاوت‌های فرهنگی و کاربردی واژگان و اصطلاحات ممکن است به قیمت از دست رفتن اعتبار کاری نویسنده و حتی مترجم کتاب تمام شود.
چه مترجمی برای ترجمه به کار بگیریم؟
ویژگی‌های مترجم کتاب مناسب را کم‌وبیش می‌شناسید. برای ترجمه کتاب باید کارتان را به مترجمی بسپارید که:
- به زبان هدف ترجمه مسلط باشد. مخصوصاً توصیه می‌کنیم که زبان مقصد، زبان مادریش باشد.
- در نمونه ترجمه‌ای که مترجم کتاب در مرحله نخست ترجمه ارائه می‌دهد، امانتداری، لحن روان، استفاده بجا از ظرفیت واژگانی زبان مقصد و معادل‌یابی اصولی را رعایت کرده باشد. البته برای بررسی چنین مواردی، می‌توانید نمونه ترجمه را به فرد سوم متخصصی بسپارید.
- وقت‌شناس و دقیق باشد تا بتوانید برای مدیریت زمان ترجمه کتاب روی وی حساب کنید.
چگونه کتاب ترجمه و چاپ کنیم؟
با توجه به موارد بالا برای ترجمه کتاب و چاپ آن چند گام مهم را باید طی کنیم. در ادامه به این مراحل می‌پردازیم.
- بررسی کلی کتاب: اگر خودتان نویسنده کتاب نیستید و صرفاً ترجمه آن را انجام می‌دهید، لازم است در وهله نخست، مروری کلی بر کتاب داشته باشید. این کار باعث می‌شود تا سطح نوشتاری کتاب، بسامد واژگان و اصطلاحات وزن‌دار از نظر معنایی و روند کلی محتوا را شناسایی کنید. در این‌صورت، ترجمه نمونه اولیه و تعیین نرخ ترجمه کتاب را با در نظر گرفتن شرایط کلی کتاب انجام خواهید داد.
- ترجمه کتاب: مترجم کتاب برای ترجمه نباید صرفاً به دانش شخصی خود درباره محتوای آن اکتفا کند. فرض کنید در حال ترجمه کتابی در زمینه جغرافیای سیاسی هستید و در این زمینه نیز تخصص دارید. تحولات دائمی محتوا در طول زمان قطعاً باعث می‌شود تا نتوانید بی‌کم‌وکاست به دانسته‌هایتان اعتماد کنید. ممکن است در ترجمه کتاب با اصطلاحاتی مواجه شوید که حاصل شرایط سیاسی سال‌های اخیر است؛ مثل «شرایط پسابرجامی». بنابراین امانتداری و حفظ ارتباط معنایی همانند کتاب اصلی یکی از اصول مهم ترجمه کتاب است. همیشه سعی کنید ترجمه کتاب را با بازخوردگیری منظم از سفارش‌دهنده پیش ببرید. این کار تا حد زیادی از دوباره‌کاری‌ها جلوگیری می‌کند.
- بازبینی و تصحیح: هیچ مترجم کتابی عاری از خطا نیست. مهم این است که تا حد امکان، خطاها را به حداقل برسانیم. بازبینی چندگانه توسط مترجم کتاب و سفارش‌دهنده می‌تواند بسیار کارساز باشد. اگر انتقال صحیح مطلب به مخاطب اهمیت زیادی دارد، بهتر است مرحله بازبینی را در برنامه زمان‌بندی کلی ترجمه کتاب در نظر بگیرید. در این‌صورت می‌توانید بازه زمانی خاصی را برای رفع خطاهای احتمالی شناسایی شده پیش‌بینی کنید تا نتیجه ترجمه کتاب کاری بی‌نقص از آب درآید. البته ممکن است برای این کار مجبور شوید بیشتر هزینه کنید.
- فرآیند چاپ: نقش مترجم کتاب در فرآیند چاپ رعایت چارچوب کتاب اصلی است. مواردی نظیر:
- اَشکال، نمودارها، طرح‌ها و تصاویر
- عنوان‌بندی‌های متن و تا حد امکان رعایت قالب‌های شعر، نثر و داستانی
- ارجاعات در متن
- تحلیل‌ها و نتایج پیمایش‌ها و ابزارهای مربوطه
از نکاتی هستند که به‌واسطه مترجم کتاب در چاپ ظاهر می‌شوند.
تفاوت ترجمه کتاب با ترجمه مقاله یا متون دانشگاهی چیست؟
کتاب‌ها معمولاٌ ساختاری منسجم و بخش‌بندی‌های مختلفی دارند. مقالات دانشگاهی عمدتاً شکل خلاصه‌شده‌ای از مطالبی طولانی‌تر هستند. لذا نوع بیان مقاله با کتاب بسیار متفاوت است. ترجمه کتاب باید با توجه به روند محتوایی آن صورت گیرد در حالی‌که در متون یا مقالات دانشگاهی، به‌علت تلخیص، شاید چنین انسجام معنایی با شدّت و قوت مشهود نباشد. مترجم کتاب باید تسلط کافی به محتوای ترجمه داشته باشد و تبعات عدم تسلط شکلی و محتوایی برای ترجمه کتاب بسیار بیشتر از چنین پیامدهایی برای ترجمه مقاله است. چرا که جامعه هدف کتاب‌ها معمولاً بیشتر از مقالات است.
برای این‌که ترجمه کتابی به محتوای اصلی وفادار باشد، باید از مترجمی باتجربه، مسلط به فن ترجمه و برخوردار از دانش کافی بهره بگیریم. عدم رعایت اصل امانتداری و چارچوب شکلی و محتوایی متن اصلی ممکن است به اعتبار حرفه‌ای مترجم کتاب یا نویسنده آن لطمه بزند. بازبینی ترجمه کتاب باید سخت‌گیرانه‌تر از ترجمه مقالات علمی باشد تا از خطاهای نگارشی و محتوایی تا حد امکان جلوگیری کنیم. توصیه می‌کنیم ترجمه کتاب را با نظارت فردی مسلط به دو زبان مبدأ و هدف انجام دهید. ضمن این‌که بهتر است ترجمه کتاب به یک مترجم واگذار کنید تا از ناسازگاری‌ها در سبک نوشتاری و واژه‌گزینی جلوگیری شود.
