تهدید سلامتی با مصرف برخی ماهی های حاوی جیوه !

بدن و جیوه

تهدید سلامتی با مصرف برخی ماهی های حاوی جیوه

ماهی جزء مهمی از یک رژیم غذایی سالم است که حاوی پروتئین‌های با کیفیت بالا و سایر مواد مغذی ضروری بدن می‌باشد. همچنین مقدار کمی اسیدهای چرب اشباع و در عوض میزان مناسبی اسیدهای چرب امگا ۳ دارد؛ به همین دلیل ماهی یک عامل پیشگیری‌کننده از بیماری‌های قلبی – عروقی است.

یک رژیم غذایی متعادل و متنوع که حاوی انواع متفاوتی از ماهی‌ها باشد، می‌تواند سلامتی قلب و رشد و تکامل مناسب کودکان را تضمین کند. بنابراین کلیه افراد جامعه، به ویژه زنان و کودکان بایستی ماهی را به خاطر فواید متعدد تغذیه‌ای در رژیم غذایی خود جای دهند.

از طرفی گاهی اوقات مطالبی در رسانه‌ها و جراید در رابطه با وجودجیوه در ماهی‌ها و خطر مسمومیت با مصرف آن می‌خوانیم و می‌شنویم. امروز بر آن شدیم اطلاعاتی هر چند مختصر در این خصوص به خوانندگان دوستدار غذای سلامتی، یعنی «ماهی» ارائه دهیم.

ماهی هایی که نباید مصرف کنید

گربه ماهی : گوشت این ماهی حاوی آنتی بیوتیکی است که برای بدن ضرر دارد.

مارماهی : گوشت این ماهی حاوی مقدار زیادی پی‌سی‌بی (نوعی ماده شیمیایی سمی) و جیوه است.

کوسه : حاوی مقدار زیادی جیوه است.

روفی نارنجی : این ماهی نیز حاوی مقدار زیادی جیوه است.

ماهى‌ ماکرل : این ماهی شکم‌ سپید و پشت‌ سبز رنگ‌ با نواره‌هاى آبى‌ دارد و بومى‌ شمال‌ اقیانوس‌ اطلس‌ است. گوشت ماکرل مقداری زیادی جیوه دارد

ماهی بس (وارداتی از شیلی) : این ماهی نیز همچون روفی نارنجی حاوی مقدار زیادی جیوه است و شکم آنها پر از ماهی های دیگر است.

میگوی وارداتی : میگو وارداتی حاوی آنتی بیوتیک و پسماندهای شیمیایی است.

اره ماهی : حاوی مقدار زیادی جیوه است.

ماهی تن بلوفین : حاوی مقدار زیادی جیوه است و شکم آنها پر از ماهی های دیگر است.

تاج ماهی :حاوی مقدار زیادی جیوه است.

طعم و مزه کوسه ماهی و شمشیر ماهی مخصوصاً هنگامی که کبابی شوند، بی نظیر است؛ اما گزارش‌ها حاکی از آن است که این ماهی‌ها و تعدادی از ماهی‌های بزرگ دیگر که طول عمر بیشتری دارند، ممکن است حاوی متیل جیوه بیشتر از مقادیر حد مجاز ۱ppm FDA باشند که همین مسئله باعث دلسردی طرفداران این دسته از ماهی‌ها می‌شود. البته در مورد بی‌خطر بودن مصرف کم و با فاصله (نه بیشتر از یک بار در هفته) این دسته از ماهی‌ها در غالب یک رژیم غذایی متعادل در بین متخصصان اتفاق نظر وجود دارد.

ماهی‌های دیگری که حاوی مقادیر بالایی جیوه هستند، عبارتند از:

مارلین، نیزه‌ماهی، ماهی‌های درخشان، ماهی روغنی اروپای شمالی

تقریباً در تمام ماهی‌ها مقدار بسیار کمی جیوه وجود دارد، با این وجود برای بیشتر افراد جامعه نگرانی در رابطه با مصرف ماهی و دریافت این ماده وجود ندارد.

جیوه در همه جا پراکنده است

جیوه به طور طبیعی در محیط وجود دارد. بر طبق آمار FDA سالانه به طور طبیعی تقریباً ۶۰۰۰ – ۲۷۰۰ تن جیوه از سطح زمین و اقیانوس‌ها به اتمسفر آزاد می‌شود. علاوه بر آن، در نتیجه فعالیت‌های انسان و اساساً ضایعات خانگی و صنعتی و به خصوص سوخت‌های فسیلی مانند ذغال سنگ، در سال حدود ۳۰۰۰ – ۲۰۰۰ تن دیگر به اتمسفر اضافه می‌شود. مقدار بسیار کمی ازجیوه در آب حل شده و تحت تأثیر باکتری‌ها تغییر شیمیایی می‌یابد و به متیل جیوه که شکل سمی‌ترجیوه است، تبدیل می‌شود. این ماده معمولاً در مقایسه با انواع دیگر پس از وارد شدن به معده، به آسانی جذب و به آهستگی دفع می‌گردد.

این ماده هنگام عبور آب از آبشش‌های ماهی و تغذیه از ارگانیسم‌های آبزی و پلانکتون‌ها جذب بدن ماهی می‌شود. ماهی‌های بزرگ‌تر که خود از ماهی‌های کوچک‌تر تغذیه می‌کنند، دارای مقادیر بالاتری از متیل جیوه می‌باشند. متیل جیوه در بدن ماهی اتصالات محکمی را با عضلات و سایر بافت‌ها تشکیل می‌دهد. فرایند پخت ماهی تأثیر چندانی در کاهش مقدار این ماده ندارد.

تقریباً تمام ماهی‌ها حاوی مقادیر ناچیزی از متیل جیوه می‌باشند که البته در بعضی گونه‌ها مقدار آن بیشتر است. مقدارجیوه در مناطقی که آلودگی‌های صنعتی جیوه (مانند پساب‌های کارخانه‌های پتروشیمی) وجود دارد، افزایش چشمگیری می‌یابد.

مقدار متیل جیوه برای اکثر ماهی‌ها در حدود کمتر از ppm 05/0-01/0 است. تنها در گونه‌های محدودی از ماهی که مقادیرجیوه به حدود ppm 1 می‌رسد، بنا به توصیه FDA برای مصرف انسان توصیه نمی‌شود.
علاوه بر کوسه ماهی و شمشیرماهی گونه‌های به خصوصی از ماهی تن که برای تهیه استیک استفاده می‌شود، مقادیر بیش ازppm1 متیل جیوه دارند. حداکثر مقدار مجاز ppm 1 متیل جیوه، طبق توصیه FDA بسیار کمتر از مقداری است که بتواند در انسان ایجاد ناراحتی و بیماری کند.

بهترین شاخص برای ارزیابی مواجهه با متیل جیوه، بررسی غلظت جیوه در مو و خون می‌باشد. در افراد سالم و بدون مواجهه محدوده طبیعی جیوه حدود ppb 8 (parts per billion) یعنی ppm 008/0 در خون و ppm 2 در مو می‌باشد.

کمترین مقدارجیوه در بزرگسالان که باعث بروز علائم ناشی از مسمومیت می‌شود، در مقادیر ppb 2000 یعنی ppm 2 در خون و مو است.

تجمع بیش از اندازه جیوه در بدن در سیستم عصبی اختلال ایجاد می‌کند و نهایتاً منجر به بی‌حسی و خارش انگشتان دست، پا و لب‌ها می‌شود. همچنین، گسترش بیش از اندازه آن سبب می‌شود تا کودکان دیرتر از موعد مقرر شروع به صحبت کردن و راه رفتن کنند. از دیگر عوارض آن می‌توان به دردهای مفصلی و ماهیچه‌ای و بالا رفتن ریسک حملات قلبی اشاره کرد.

در طول دوران جنینی، انسان به علت رشد سریع سیستم عصبی در برابر اثرات سمی مقادیر بالای متیل جیوه آسیب‌پذیرتر است. متیل جیوه به راحتی از جفت عبور می‌کند و غلظت جیوه در گلبول‌های قرمز خون جنین ۳۰ درصد بیشتر از مقدار خون مادر است. متیل جیوه تأثیرات مخربی در رشد جنین دارد که ۵ تا ۱۰ برابر بیشتر از تأثیراتی است که بر انسان بالغ دارد.

پژوهشگران دانشگاه هاروارد توصیه می‌کنند که زنان باردار یا زنانی که قصد باردار شدن دارند و نیز مادران شیرده باید از مصرف گورماهی، کوسه ماهی و شمشیرماهی خودداری کنند تا میزان دریافت جیوه به حداقل برسد اما باید در هفته حدود ۳۶۰ گرم از سایر انواع ماهی مصرف شود. هر چند مصرف یک یا دو وعده ماهی در هفته کمک بسیار زیادی به حفظ سلامت انسان‌ها می‌کند، اما باید از انواع ماهی‌هایی که حاوی مقادیر زیادی جیوه هستند خودداری شود. در مورد مصرف ماهی‌های متداول مانند ماهی آزاد و میگو که مقدار متیل جیوه کمتر از ppm 2/0 می‌باشد، نگرانی وجود ندارد.

اگر جزء آن دسته از افرادی هستید که خودتان به ماهیگیری علاقه دارید، سعی کنید حتی‌الامکان در آب‌های آلوده ماهیگیری نکنید. گونه‌هایی از ماهی که به سبب غریزه از کف نهرها تغذیه می‌کنند – مانند گربه ماهی – آلاینده‌های بیشتری را وارد شکم خود می‌کنند.

سخن پایانی

ارائه اطلاعات در این زمینه نبایستی موجب دوری مردم از این ماده غذایی ارزشمند شود، بلکه هدف آگاهی مردم در زمینه انتخاب صحیح انواع ماهی و مصرف درست است. به طور کلی در تمامی موجودات زنده آلودگی‌ها از طرق مختلف نفوذ و تجمع پیدا می‌کند. این موضوع مختص آبزیان و حتی حیوانات نیست و در مورد گیاهان هم صدق می‌کند.
بررسی‌های علمی نشان می‌دهد میزان فلزات سنگین در بافت موجوداتی که در نواحی اطراف صنایع خاصی نظیر کارخانجات تولید باطری و یا کاغذسازی‌ها حضور دارند، بیشتر است. از یک سو مسئله قرار گرفتن آبزیان در معرض مواد مطرح است و از سوی دیگر حد و میزان مجاز این مواد. با توجه به موارد مذکور و بررسی‌های انجام شده در حال حاضر خطر وجود فلزات سنگین، آبزیان کشور ما را تهدید نمی‌کند و یا حداقل در بررسی‌های انجام شده تاکنون این موضوع به اثبات نرسیده است. ولی در همین جا از مسوولان زحمتکش سازمان شیلات خواستاریم تا بررسی‌های بیشتری در این زمینه انجام دهند و در صورت وجود آب‌های آلوده به متیل جیوه، آن مناطق را به اطلاع هم‌وطنان برسانند تا ماهیگیری و صید در آن صورت نگیرد.

 

طناب‌ماهی