در قرآن کریم، درباره فقرا و مسکینان و کمک به آنان چه آمده است؟

یکی از مشکلاتی که جوامع را تهدید میکند و دل هر منصفی را میآزارد، اختلاف طبقاتی جامعه است. قرآن کریم و روایات، افزون بر مبارزه با این اختلاف، برای رفع تبعیض، ایجاد همدلی و هم زیستی با فقرا و احترام به آنان توصیه کردهاند.

در شأن نزول آیه ۵۲ سوره انعام آمده است: عدهای از مؤمنان تهیدست، به نام اصحاب صفّه، در مدینه زندگی میکردند و رسول خدا خود به آنان رسیدگی میکرد و مقرّبشان میداشت و در کنارشان مینشست و با آنان دمخور بود. افراد ثروتمند و غرق در ناز و نعمت بر این کار پیامبر خرده میگرفتند و میگفتند: آنان را از خود بران… روزی که یکی از همین اصحاب صفه به پیامبر چسبیده بود و با ایشان صحبت میکرد، مردی از انصار به حضرت گفت: اینان را از خودت بران و دور کن در این هنگام آیه ۵۲ سوره انعام نازل شد.(بحارالانوار، علامه مجلسی، ج ۷۲، ص ۳۸، مؤسسه الوفأ.)

در این آیه خداوند فرموده است: کسانی را که پروردگار خود را بامدادان و شامگاهان میخوانند ـ در حالی که خشنودی او را میخواهند ـ مران. از حساب آنان چیزی بر عهده تو نیست و از حساب تو ]نیز[ چیزی بر عهده آنان نیست. تا ایشان را برانی و از ستمکاران باشی.

مشابه همین دستور در آیه ۲۸ سوره کهف نیز آمده است. در این آیه به طور مستقیم به پیامبر دستور داده شده است که هرگز چشمهای خود را از فقرای با ایمان برمگیر و همیشه در کنار آنان باش.

مروری به روایات نیز این امر را روشن میسازد. در روایات بر انفاق به فقرا و احترام به آنان تأکید شده است. در روایتی از حضرت امام صادقآمده است: هر کس مؤمن مستمندی را تحقیر کند، خداوند همواره با او با دیده حقارت و خشم بنگرد تا این که از نظر تحقیرآمیز خود نسبت به آن مؤمن، دست بردارد.

همچنین حضرت امام رضا میفرمایند: هر کس با مسلمانی فقیر رو به رو شود و به او سلامی متفاوت با سلامی کند که به ثروتمند میکند، روز قیامت خدای عزّوجل را دیدار کند در حالی که خدا از او در خشم است.(ر.ک: میزان الحکمه، احادیث شماره ۶۴ و ۱۶۰۶۱٫)

احسان به فقرا

در مورد احسان در قرآن آیات فراوانی هست.

قرآن کریم در مورد انفاق کردن میفرماید: یَـََّأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوَّا أَنفِقُوا مِمَّا رَزَقْنَـَکُم مِّن قَبْلِ أَن یَأْتِیَ یَوْمٌ لآبَیْعٌ فِیهِ وَلاَخُلَّهٌ وَلاَ شَفَـَعَهٌ وَ الْکَـَفِرُونَ هُمُ الظَّـَـلِمُونَ;(بقره،۲۵۴) ای کسانی که ایمان آوردهاید، از آنچه به شما روزی دادهایم انفاق کنید، پیش از آن که روزی فرا رسد که در آن نه داد و ستدی است و نه دوستی و نه شفاعتی و کافران خود ستمکارانند.

آیات ۲۶۱ تا ۲۷۴ سوره بقره پیرامون صدقه و انفاق به فقرا است.

در این آیات نکات فراوانی است، که به بخشی از آنها اشاره میشود:

۱٫ خداوند پاداش چیزی که در راه خدا انفاق میشود هفت صد برابر میکند;

۲٫ انفاق در راه خدا در صورتی در پیشگاه الهی مورد قبول است که در پی آن منّت و چیزی که موجب آزار و رنجش نیازمندان میشود، نباشد;

۳٫ باید از اموال پاکیزه و خوب انفاق کرد، نه از چیزهای ناپاک;

۴٫ یکی از عوامل انفاق نکردن، وعده شیطان به فقر است;

۵٫ صدقه پنهانی، موجب کفاره گناهان است.(ر.ک: تفسیر نمونه، آیت الله مکارم شیرازی و دیگران، ج ۲، ص ۲۳۲ـ۲۶۸، دارالکتب الاسلامیه.)