نفس مطمئنه، از دیدگاه قرآن، به چه نفسی میگویند.

روح و نفس انسان، به تناسب رشد خود، نامهای مختلفی دارد; مثلاً آن جا که نفس، انسان را بر گناه، ملامت و سرزنش میکند، نفس لوّامه و ملامتگر، نام میگیرد، و اگر همین روح و نفس، به درجاتی از قرب الهی برسد که به اطمینان نایل شود، به آن، نفس مطمئنه میگویند. قرآن مجید میفرماید: یَـََّأَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَغنَّه # ارْجِعِیَّ إِلَیَ رَبِّکِ رَاضِیَهً مَّرْضِیَّهً ;(فجر،۲۷و۲۸) ای روح آرام یافته! به سوی پروردگارت باز گرد، در حالی که، هم تو از او خشنودی و هم او از تو خشنود است.

منظور از نفس در این جا، همان روح انسانی است و تعبیر به مطمئنه، اشاره به آرایشی است که در پرتو ایمان، در نفس پیدا و حاصل میشود، چنان که قرآن میفرماید: أَلاَبِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَغنُّ الْقُلُوبُ ;(رعد،۲۸) بدانید که تنها با ذکر خدا، دلها آرام میگیرد.(تفسیر نمونه، آیت اللّه مکارم شیرازی و دیگران، ج ۲۶، ص ۴۷۶، دارالکتب الاسلامیه.)

آنچه از سیاق این آیه، یعنی مقابل قرار گرفتن این نفس، با اوصافی که برای آن بیان شده، بر انسانی که در آیات قبلی آمده، استفاده میشود، این است که، نفس مطمئنه، نفسی است که با علاقهمندی و یاد پروردگارش، سکونت یافته و بدان چه او راضی است، رضایت میدهد و در نتیجه، خود را بندهای میبیند، که مالک هیچ خیر و شری و نفع و ضرری، برای خود نیست. و از صراط مستقیم، منحرف نمیشود، نه به افراط و نه به تفریط.(تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ترجمه موسوی همدانی، ج ۲، ص ۶۶۸، بنیاد فکری و علمی علامه طباطبایی.)

خلاصه آن که، نفس مطمئنه، مرحلهای از تکامل و رشد روح است که انسان، به اطمینان و آرامش میرسد و راضی به رضای الهی میشود و خود را در مقابل خدا، هیچکاره میبیند.