آیا کسانی که از این دنیا رفته اند مرغ روح دارند؟

آیا کسانی که از این دنیا رفته اند مرغ روح دارند؟ مرغ روح یعنی چه؟

برای روشن شدن پاسخ لازم است واژه مرغ روح مورد بررسی قرار گیرد. مرغِ روح از اقسام اضافه تشبیهی است و تشبیه، اصطلاحی است هم در علم بیان و هم در علم کلام و اقسام تشبیه در علم بیان: و آن مانند کردن چیزی است به چیزی در صنعتی مثل مانند کردن ابرو به محراب در خمیدگی، چنان چه در این بیت خاجه حافظ شیرازی آمده است:

گر ببینم خم ابروی چو محرابش راسجده شکر کنم وز پی شکرانه روم

روح: در لغت به معنای جان و روان و مایه حیات و در اصطلاح شریعت به معنای امر الهی و در اصطلاح فلسفه به معنای جوهر عاقل مُدْرِک ذاتِ خود است که از این حیث و جهت مبدأ پیدایش تصورات و مدرک اشیاء خارج از ذهن می باشد.

در مباحث دینی و معرفتی، روح را متمایز از بدن، و منشأ عقل و حیات دانسته اند. مفهوم روح در باب معارف اسلامی در پنج حوزه قرآن، حدیث، کلام، فلسفه، عرفان قابل بررسی است. به عنوان نمونه. مرغ در ادبیّات عرفانی به طور مطلق به معنای روح بوده، ترکیب های آن بدین گونه است. مرغ اتِّحاد، مرغ ازل، مرغ ازل و ابد، مرغ الست، مرغ الهام، مرغ انا الحق، مرغ باغ تجرید، مرغ تجلّی، مرغ تقدیس، مرغ توحید، مرغ جان، مرغ خرد، مرغ روح، مرغ سبحان،مرغ سلیمان، مرغ عشق، مرغ عیسی، مرغ قدم، مرغان أنس، مرغان جان، مرغان طوبی، و مرغ آسمانی.(۱)

این واژه مرغ روح در نثر نیز مورد توجه قرار گرفته مثلاً: خدایا صبرم ده که دیگر این مرغ روح را طاقت ماندن در قفس تَنْ نیست و بیم آن دارم که هر لحظه از عشقت این سینه نحیف را شکافته و به سویت به پرواز در آید.

روح انسان بعد از پایان زندگی در این جهان در قالب لطیفی قرار می گیرد که از بسیاری از عوارض مادّی به دور است و چون از هر نظر شبیه به این جسم است، به آن قالب مثالی یا بدن مثالی می گویند.

بعضی از اندیشمندان وجود روح را به وضع آن در حالت خواب تشبیه کرده که در آن حال ممکن است با مشاهده نعمت ها لذت برد و از دیدن مناظر هولناک آزرده خاطر گردد.(۲)

برداشت از اخبار پیشوایان معصوم این است که صورت مؤمن در برزخ به صورت انسان است و نیز ارواح مؤمنان، اهل خود را ملاقات می کنند.

امام صادق(ع) فرمود: مؤمن اهل خود را می بیند و آن چه را که موجب محبّت او است مشاهده می کند، لکن چیزهایی که موجب کراهت و ناراحتی او می گردد، از نظرش پوشیده می شود.

کافر نیز اهل خود را می بیند و آن چه موجب ناراحتی و کراهت او است مشاهده می کند لکن چیزهایی که موجب محب او است، از نظرش پوشیده می گردد.(۳)

شخصی به نام عبدالرحیم قصیر از امام صادق(ع) نقل می کند: به حضرت عرض کردیم آیا مؤمن اهل و بستگان خود را دیدار می کند؟

فرمود: بلی از پروردگارش اجازه می گیرد و او به مؤمن اجازه می دهد و دو فرشته همراهش می فرستد آن ها بر اهل او به صورت بعضی از پرندگان درآمده بر خانه او قرار می گیرند، به طوری که مؤمن کلام اهلش را می شنود و به آن ها نظر می کند.(۴) البته در این جا که حضرت می فرماید: به صورت پرنده بر دیوارها می نشیند، منظور این نیست که واقعاً روح مؤمن به صورت مرغی در می آید، البته ممکن است روح انسان بعضی از اوقات به صورت مرغی در آید و بر روی دیوار خانه بنشیند ولی ظاهر این است که امام (ع) بدین طریق تمثیل می کند همان طور که مرغ ها بر روی دیوارهای خود، خود را نشان می دهند و به آسانی رفت و آمد می کنند، همین طور نیز روح مؤمن می آید و از خانواده و احوال آن ها اطلاّع پیدا می کند.

____________________

پی نوشت ها:

۱٫ ر.ک: سید جعفر سجّادی، فرهنگ و لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، ص ۷۱۳ چاپ ۱۳۷۰ شمسی؛ دکتر رحیم عفیفی، فرهنگ نامه شعری، ج ۳ ـ ۴ ، ص ۵ ـ ۲۳۳۴ چاپ سروش تهران ۱۳۷۳٫

۲٫ ر.ک: علامه آیت ا… حاج سید محمد حسین حسینی طهرانی، معاد شناسی، ج ۲، ص ۲۸۰٫

۳٫ محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۵۸، ص ۵۲؛ کافی ج ۳، ص ۲۳۰٫

۴٫ کلینی، کافی، ج ۳، ص ۲۳۰؛ محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۶، ص ۲۵۷٫
معنای روح