چرا قرآن را باید تفسیر کنیم؟

چرا قرآن را باید تفسیر کنیم؟ مگر قرآن خود را روشن و روشنگر( بین و مبین) نخوانده است؟

با عرض سلام و ادب خدمت شما دوست بزرگوار

در این که قرآن کتابی قابل فهم است و به زبان عربی روشن بیان شده و یادآور به فطریات و عقلیات است و با بیان موعظه گونه و نصیحت وار و با وعده و وعید به هدایت آدمیان همت گمارده، هیچ شکی نیست. قرآن کتاب معما نیست که فقط معما شناسان بتوانند آن را بفهمند و کتاب تخصصی علمی هم نیست که عموم مردم و غیر متخصصان با مراجعه مستقیم به او هیچ بهره ای نگیرند و جز مراجعه به اهل تخصص برای فهم آن راهی نداشته باشند.

قرآن برای هدایت عموم مردم نازل شده و عموم مردم می توانند با مراجعه مستقیم به آن ، از سفره گسترده معارفش بهره گیرند و به بسیاری از پیام های هدایتی اش آگاه شوند و این گونه نیست که بهره عموم فقط تلاوت آیات و ثواب بردن باشد بدون این که با آیاتش ارتباط برقرار کرده و چیزی بفهمند. تا اینجا درست ، اما این همه کلام نیست.

اما آیا قرآن کتاب معارف نیست، آیا همه آیات قرآن برای همه کس قابل فهم است؟ مگر خدا نفرموده آیات قرآن دو دسته اند:

آیات محکم و متشابه، آیا همه افراد توان ارجاع محکمات به متشابهات و درک معنای صحیح متشابهات را دارند؟

مگر قرآن دارای آیات ناسخ و منسوخ نیست؟ آیا همه افراد توان درک و شناخت آیات ناسخ و منسوخ را دارند؟

مگر قرآن دارای مطلق و مقید نیست و آیا همه افراد توان شناخت این ها را دارند؟

به این آیه توجه کنید: «انا سنلقى علیک قولا ثقیلا» ؛ (۱) اگر قرآن احتیاج به مفسر و معلم و مبین ندارد، پس خدا نعوذ بالله نمی دانسته که قرآن را به تنهایی کافی ندانسته و در جنب قرآن، پیامبر را هم فرستاده تا مبین و معلم قرآن باشد: «کَیْفَ تَکْفُرُونَ وَ اَنْتُمْ تُتْلى عَلَیْکُمْ آیاتُ اللّه‏ِ وَ فیکُمْ رَسُولُهُ ؛ (۲) چگونه کفر مى ‏ورزید و حال آن که آیات خدا بر شما تلاوت مى ‏شود و رسول خدا در بین شماست؟».

در این آیه دو عامل براى هدایت مردم و حفظ آنان از گمراهى معرفى شده است: یکى آیات کتاب خدا که بر مردم تلاوت مى‏شود و دوم رسول خدا که در بین آن هاست و مضمون وحى را تبیین مى‏ کند.

از ظهور کلام فهمیده مى ‏شود که کتاب خدا بدون ضمیمه شدن تفسیر پیامبر و به تنهایى براى در امان نگه داشتن آن ها از کفر، کافى نیست؛ زیرا ممکن است مضمون وحى را درست نفهمند و آن را بد تفسیر کنند و گمراه شوند.

خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید: «اَنْزَلْنا اِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبیِّنَ لِلنّاسِ مُا نُزِّلَ اِلَیْهِمْ »؛ (۳) در این آیه به صراحت وظیفه رسول خدا تبیین و تفسیر قرآن معرفى شده است.

در آیات متعددى رسول خدا، معلم کتاب معرفى شده است: «اَرْسَلْنا فیکُمْ رَسُولاً مِنْکُمْ یَتْلوْ عَلَیْکُمْ ایاتِنا وَ یُزَکّیکُمُ وُ یُعَلِّمُکُمْ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَهَ ؛ (۴) در میان شما فرستاده‏اى از خودتان روانه کردیم که آیات ما را بر شما مى‏خواند و شما را پاک مى ‏گرداند».

«رَبَّنَا وَ ابْعَثْ فیهِمْ رَسُولاً مِنْهُمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ ایاتِکَ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَهَ وَ یُزَکّیهِمْ ؛ (۵) پروردگارا در میان آنان فرستاده‏اى از خودشان برانگیز تا آیات تو را بر آنان بخواند وکتاب و حکمت بدانان بیاموزد و پاکشان گرداند».

معلوم است که منظور از تعلیم کتاب، آموزش خواندن آن نبوده است؛ زیرا آنان عرب بودند و هم معانى ظاهرى الفاظ قرآن را مى‏فهمیدند و هم باسوادهاى آنان مى‏توانستند نوشته‏هاى قرآن را تلاوت کنند و تعلیم خواندن و نوشتن به بى سوادهاى آنان هم، تعلیم قرآن نبود؛ بلکه تعلیم خواندن و نوشتن بود. پس منظور از تعلیم کتاب، یعنى تبیین مضامین و پیام‏هاى قرآن و تفسیر آیات آن.

و مگر رسول خدا(ص) هنگام وفات نفرمود:
من دو چیز گران بها و ارزشمند در بین شما به ارث مى‏گذارم و اگر بعد از من به آن دو متمسک شوید، هرگز گمراه نخواهید شد و آن دو عبارتند از: کتاب خدا و عترت و اهل بیتم. (۶) این بیان مشابه همان آیه ۱۰۱ آل عمران است که سبب صیانت از گمراهى را کتاب خدا و رسول خدا معرفى کرده بود. علاوه بر این روایات فراوان دیگرى دلالت دارد. بنا بر این قرآن به زبان عربی مبین و برای هدایت عموم نازل شده و فهم آن در هیچ دسته و گروهی منحصر نشده و همه می توانند با کسب مقدمات لازم از سفره مواهب بیکران قرآن طعام های معرفتی و هدایتی بگیرند. ولی چون افراد در معرض بدفهمی و غلط فهمی هستند و چون درک همه معارف قرآن از توان غالب انسان ها خارج است، خداوند پیامبر و اهل بیتش را به بیان و تفسیر قرآن گمارده و ما باید فهم خود را به آنان ارجاع داده و در صورت تایید آن ها ، به فهممان عمل کنیم و برای فهم معانی متعالی قرآن باید از پیامبر و اهل بیت و شاگردان مکتب آن ها کمک بگیریم.

پی نوشت ها:

۱. مزمل (۷۳) آیه ۵

۲. آل عمران (۳) آیه ۱۰۱.

۳. نحل(۱۶)آیه ۴۴.

۴. بقره(۲)آیه ۱۵۱.

۵. همان، آیه ۱۲۹.

۶. محمد قمى، حدیث ثقلین ، مصر دارالتقریب، ۱۳۷۱ ق، ص ۹.

منبع: پرسمان قرآن