مقام رضا و مراتب آن چیست؟
مقام رضا و مراتب آن چیست؟ و راه رسیدن به آن کدام است؟
پاسخ:
پاسخ این سؤال را در چند محور ذیل ارائه می گردد:
۱. یکی از کسانی که درباره مقام رضا، دل انگیز، زیبا، آموزنده و مؤثر بحث کرده است، فقیه بزرگ حضرت امام خمینی است، ایشان در بیان مقام رضا گفته است: مقام رضا، عبارت است از خوشنودی بنده از حق تعالی در همه زمینه ها و مرتبه اعلای رضا، بالاترین مرتبه کمال انسانی بوده و از بزرگترین مقامات اهل جذبه و محبت الهی است.(۱)
بر این اساس، یکی دیگر از بزرگان اهل معنا، با نقل حدیثی از امام صادق ـ علیه السّلام ـ آورده است: یکی از امتیازات کسانی که به مقام رضا رسیده اند، این است که در قیامت با تعبیر اولیاء الله خطاب میشوند.(۲)
۲. مقام رضا همانند سایر کلمات نفسانی، مراتب و درجات متعدد دارد که به طور خلاصه، به دو مرتبه آنها اشاره میشود:
الف: درجه اول رضا آن است که انسان باید خود را در تحت ربوبیّت حق تعالی قرار دهد و از ربوبیت خداوند راضی و خشنود باشد. چنان که در بعضی مناجات ائمه ـ علیهم السّلام ـ آمده:, «کفی بی فخراً ان تکون لی رباً»(۳) یعنی این افتخار برای من کافیست که تو پروردگار من هستی. و اگر کسی بدین مقام نایل آید، از انجام تکالیف الهی، احساس لذت و ابتهاج میکند و از اموری که در شرع مقدس نهی شده و حرام گردیده، شدیداً احساس نفرت و انزجار مینماید. حضرت امام خمینی، در تحلیل این مسأله گفته است: «کسی که نعوذ بالله، به یکی از احکام اسلامیّه، در باطن قلب، اعتراض دارد، یا کدورتی از یکی از احکام اسلامی در دل دارد، یا بخواهد که یک از احکام غیر از این که هست باشد، یا بگوید که کاش این حکم کذایی این طور بود نه آن طور، این راضی به دین اسلام نیست».(۴)
ب: مرتبه دوم، رضا به قضا وقدر حق است. یعنی خشنودی از پیشآمدها و از هر چه از جانب خداوند پیش آید راضی باشد، این مقام برای کسی حاصل میشود که به این پایه از معرفت رسیده باشد که هرچه حق سبحانه برای بنده خود عطا میکند و پیش میآورد، برای تربیت اوست. چنان که گفته اند: جابربن عبدالله انصاری که یکی از اصحاب بزرگ پیامبر بوده، در آخر عمر به ضعف و پیری و عجز و ناتوانی گرفتار شد، حضرت امام باقر ـ علیه السّلام ـ به عیادت او رفت و از احوال او جویا شد. جابر گفت: در حالتی هستم که پیری را از جوانی، بیماری را از تن درستی و مرگ را از زندگی، بهتر دوست دارم. حضرت امام باقر – علیه السّلام ـ به جابر فرمود: امّا من چنین هستم که اگر خداوند مرا پیر نماید، پیری را دوست دارم، اگر جوان نگاه دارد، جوانی را دوست دارم، اگر مریض و بیمار کند، بیماری را دوست دارم، و اگر سالم و تن درست نماید، همان را دوست دارم، و اگر زندگی دهد زندگی و اگر مرگ دهد مرگ را دوست دارم.
از این گفتگو معلوم میشود که جابر در مقام صبر و امام باقر در مقام رضا بوده است.(۵) بعید نیست که سخن نغز باباطاهر اقتباس از این حدیث باشد که سروده است:
یکی درد و یکی درمان پسندد
یکی وصل و یکی هجران پسندد
من از درمان و درد و وصل و هجران
پسندم آنچه را جانان پسندد(۶)
۳. راه رضا چند مرحله ذیل را دارد:
الف: بزرگان اهل معنا بر آنند که اولین گام و سرآغاز حرکت در مسیر رضا از حق تعالی، آن است که انسان بفهمد که چون خداوند، نه تنها در مقام ذات و صفات بلکه در مقام فعل، جمیل مطلق است، پس «هرچه آن خسرو کند، شیرین بود» حضرت امام خمینی در تشریح این بحث گفته است: پیش از هر چیز، انسان باید از جمیل مطلق بودن خداوند، از حیث ذات، صفات و فعل، علم و آگاهی حاصل نماید.
ب: این علم و معرفت را به قلب برساند. یعنی در قلب خود ایمان آورد که خداوند در همه مراتب یاد شده جمیل مطلق است و هرکاری که او میکند، زیباست و این حقیقت را از راه یادآوری نعمتهای الهی و توجه و دقت در پدیدههای زیبای نظام آفرینش، به تدریج در قلب خود وارد کند. وقتی بنده به این مقام رسید، حقیقت نورانی رضایت و خوش بینی و خشنودی در دل او جلوه گیری میکند و در روایتی آمده: ایمان چهار رکن دارد، اول آن رضا به قضای الهی است.(۷)
ج: انسان سالک کوی رضا، به درجه اطمینان میرسد چنانکه در قرآن کریم فرمود: ای روح آرامش یافته، خشنود و پسندیده به سوی پروردگارت برگردد.(۸) این رجوع به سوی پروردگار از مقامات کامله اهل اخلاص است.
د: مقام مشاهده: کسانی که توجه قلبی خود را از عالم کثرت و ظلمانی منحرف نموده و خانه دل را از غیر محبت خداوند پاک کرد،حق تعالی بر قلب آنها تجلی میکند و دل آنان را به خود خوش نموده و از غیر خود باز میدارد.(۹) خواجه نصیر طوسی، درباره رسیدن به مقام رضا میگوید: وقتی اراده و خواست بنده در اراده و خواست خداوند فانی و مستغرق شد به گونهای که بنده هیچ خواستهای غیر از خواست خداوند نداشت، این چنین فرد به مقام رضا بار یافته است و کسی که به مقام رضا رسیده باشد، همیشه در بهشت است. لذا فرشته مأمور بهشت را، رضوان میگویند.(۱۰)
از دست دوست هر چه ستانی شکر بود
سعدی رضای خود مطلب چون رضای اوست
__________________________
پاورقی:
۱. شرح حدیث جنود عقل و جهل، انتشارات مؤسسه نشر آثار امام، ۱۳۷۷ ش، ص ۱۶۲.
۲. حسن زاده آملی، هزار و یک نکته، نکته ۴۷.
۳. محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، نشر مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۳۶۲ ش، ج ۷، ص ۴۱۹، ماده الفخر.
۴. شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص ۱۶۷.
۵. هزار و یک نکته، نکته ۳۳۱.
۶. دیوان باباطاهر، نشر گنجینه، تهران، ۱۳۸۱ ش، ص ۳۳.
۷. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج ۲، کتاب کفر و ایمان، باب ۲۹، ص ۴۷، ح۵.
۸. فجر: ۲۸ ـ ۲۷.
۹. شرح جنود عقل و جهل، ص ۱۷۱.
۱۰. رساله آغاز و انجام، با تعلقه و تصحیح حسن زاده آملی، نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۶۱ ش، ص ۶۴.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات
