آیه ۶۲ سوره بقره و ۸۵ سوره آل عمران دو معنای متفاوت با هم دارند. آیا حکم ناسخ و منسوخ در بین آنها وجود دارد؟ در صورت مثبت بودن جواب، فلسفه ناسخ و منسوخ چیست که توسط شارع در قرآن گنجانیده شده است؟

با کمی دقت و تأمل فهمیده میشود تفاوتی بین دو آیه مزبور وجود ندارد و ناسخ و منسوخ نیستند، زیرا پیش از نزول آیه ۶۲ سوره بقره، یهود و نصارا به خود میبالیدند و تفاخر میکردند که دینشان از ادیان دیگر بهتر است و بهشت را دربست منحصر به خود میدانستند و شاید همین تفاخر برای جمعی از مسلمانان نیز بود،

از این رو آیه مورد بحث میگوید. ایمان ظاهری مخصوصاً بدون انجام عمل صالح، چه از مسلمانان و چه از یهود و نصارا و پیروان ادیان دیگر بی ارزش است. تنها ایمان واقعی و خالص به خدا و دادگاه بزرگ قیامت که با کار نیک و عمل صالح توأم باشد، در پیشگاه خدا ارزش دارد و موجب پاداش و جلب آرامش و امنیت میگردد.

برخی از بهانهجویان آیه فوق را دستاویزی برای افکار نادرست خود از قبیل صلح کل و این که پیروان هر مذهبی باید به مذهب خود عمل کنند، قرار دادهاند. آنها میگویند: طبق این آیه لازم نیست یهود و نصارا و پیروان ادیان دیگر، اسلام را پذیرا شوند. همین که به خدا و آخرت ایمان داشته باشند و عمل صالح انجام دهند، کافی است، در حالی که آیه ۸۵ سوره آل عمران میگوید: و من یتبتغ غیر الاسلام دینا فلن یقبل منه؛ هر کس دینی غیر از اسلام برای خود انتخاب کند پذیرفته نخواهد شد.

جمع بین دو آیه به این است که اولاً اگر یهود و نصارا و سایر ادیان به محتوای کتب خود عمل کنند، مسلّماً به پیامبر اسلام ایمان میآورند، چرا که بشارت ظهور او با ذکر صفات و علائم مختلف در کتب آسمانی آمده است.

در ثانی آیه دوم ناظر به سئوالی است که برای بسیاری از مسلمانان در آغاز اسلام مطرح بود. آنها در فکر بودند که اگر راه حق و نجات تنها اسلام است، پس تکلیف نیاکان و پدران و امتهای گذشته چه میشود. آیا آنها به خاطر عدم درک زمان اسلام و ایمان نیاوردن به او مجازات خواهند شد. در این جا بود که آیه اول یعنی آیه ۶۲ سوره بقره نازل شد و اعلام داشت: هر کسی که در عصر خود ایمان به خدا و دادگاه قیامت داشته باشد که با کار نیک و عمل صالح توأم باشد، در پیشگاه خدا ارزش دارد و عمل او موجب پاداش و اهل نجات است و جای هیچ گونه نگرانی نیست و این، همان تسلیم شدن در مقابل فرمان الهی است که اسلام واقعی و حقیقی همین است. بنابراین یهودیان مؤمن و صالح العمل قبل از ظهور مسیحعلیهالسلام اهل نجاتند، همانند مسیحیان تفسیر نمونه، ج ۱، ص ۲۸۳ – ۲۸۴٫

مؤمن قبل از ظهور پیامبر اسلام.

پس طبق تفسیر فوق بین دو آیه تضادی دیده نمیشود