چرا امامان(ع) با علم به شهادت خود، از علم غیب استفاده نکردند؟

برای ما که تجربه ای از علم غیب ائمه نداریم، درک این مساله مقداری دشوار است و شاید به همین دلیل، در پاسخ به این سوال، نظرات مختلفی را می بینیم که در ذیل چند نمونه از آن را تقدیم می کنم:

پاسخ اول
هر چند ائمه (ع) از علم غیب برخوردارند و به وقایع گذشته و حوادث حال و آینده آگاهى دارند؛ اما تکلیف آنان مانند سایر افراد بشر بر اساس علم عادى است و علم غیب براى آنان تکلیفى به دنبال نمى آورد به همین دلیل علم غیب ائمه (ع) از نحوه شهادت خود، براى آنان تکلیف آور نیست. امام بر اساس علم عادى خود میوه اى را پیش روى خود مى بیند که مانعى از خوردن آن نیست و بر همین اساس تناول آن میوه جایز است اگر چه بر اساس علم غیب از مسموم بودن آن آگاهى دارد. براى على (ع) بر اساس علم عادى بشرى شب نوزدهم رمضان سال چهلم هجرى مانند سایر شبهاست به همین جهت به سمت مسجد حرکت مى کند علم غیبى که به اذن خداوند در مورد شهادت خود دارد براى ایشان تکلیفى ایجاد نمى کند. برخى از کسانى که این پاسخ را ذکر کرده اند در تأیید این مطلب که ائمه (ع) بر اساس علم عادى خود مکلف هستند دو دلیل ذکر مى کنند:

۱- عمل بر اساس علم غیب با حکمت بعثت انبیا و نصب ائمه منافات دارد زیرا در این صورت جنبه اسوه و الگو بودن خود را از دست خواهند داد؛ و سایر افراد بشر از وظایف فردى و اصلاحات اجتماعى به بهانه برخوردار بودن ائمه از علم غیب و عمل بر اساس علم خدادادى از وظیفه خود سرباز خواهند زد.
۲- عمل براساس علم غیر عادى موجب اختلال در نظام عالم هستى است زیرا مشیت و اراده خداوند به جریان امور بر اساس نظام اسباب و مسببات طبیعى و علم عادى نوع بشر تعلق گرفته است. به همین جهت پیامبر و ائمه (ع) براى شفاى بیمارى خود و اطرافیان خویش از علم غیب استفاده نمى کردند شاید یکى از حکمت هاى ممنوع بودن تمسک به نجوم تسخیر جن و غیره براى غیب گویى و کشف غیر عادى حوادث آینده نیز همین اختلال در نظام عالم هستى باشد.[۱]

 پاسخ دوم:
هر چند بر طبق روایات فراوان ائمه (ع) نسبت به همه آنچه که در گذشته واقع شده و در آینده حادث خواهد شد و در زمان حاضر در حال رخ دادن است علم و آگاهى دارند.[۲]

اما به موجب روایات متعدد دیگر که در زمینه علم غیب امام (ع) آمده است، استفاده مى شود که این علم به صورت بالفعل نیست، بلکه شأنى است یعنى هر گاه اراده کنند و بخواهند که چیزى را بدانند خداوند سبحان آنان را عالم و آگاه خواهد کرد.
« اذا اراد الامام ان یعلم شیئا اعلمه الله ذالک، هر گاه امام اراده کند که چیزى را بداند، خداوند او را آگاه خواهد کرد »[۳]
حاصل سخن این که علم غیب امام (ع) شأنى است نه فعلى. بر اساس همین نکته ممکن است نسبت به نحوه شهادت خود علم نداشته اند چون اراده نکرده اند که بدانند.[۴]

 پاسخ سوم:
اساسا پیامبر اکرم و ائمه (ع) تکالیف و وظایف مخصوص به خود دارند به همین جهت آنان در عین این که مى دانستند در فلان جنگ دشمن غلبه خواهد کرد وظیفه داشته اند اقدام کنند؛ یا مى دانستند کارى که انجام مى دهند منجر به شهادتشان خواهد شد، مثل خوردن میوه مسموم یا رفتن على (ع) به مسجد کوفه در شب نوزدهم رمضان با این حال وظیفه داشته اند این کارها را انجام دهند و این اعمال هر چند براى ما به هلاکت انداختن نفس و حرام است اما براى آنان وظیفه اى مخصوص است مثل نماز شب که براى رسول اکرم (ص) واجب بوده است اما براى سایر مسلمانها مستحب است.[۵]

پاسخ چهارم :
علامه طباطبایی می فرمایند: در این اشکال بین علوم عادى و علوم غیر عادى خلط شده، و علم به غیب علمى است غیر عادى که کمترین اثرى در مجراى حوادث خارجى ندارد. .. تمامى حوادث عالم، سلسله نظام یافته ‏اى است، که همگى و مجموعه ‏اش متصف به وجوب است، یعنى محال است یکى از آن حوادث که به منزله یک حلقه از این زنجیر است از جاى خودش حذف شود، و جاى خود را به چیز دیگر و حادثه‏ اى دیگر بدهد.[۶](البته علامه نظر خود را با بعضی از نظرات سابق قابل جمع دانسته و توضیحات بیشتری دارد که علاقه مندان به همین آدرس مراجعه کنند.)

[۱]. آیت الله لطف الله صافى، معارف دین، ج ۱، ص ۱۲۱.
[۲]. اصول کافى، ج ۱، باب ان الائمه (ع) یعلمون علم ما کان و ما یکون و بحارالانوار، ج ۱۶، باب ۱۴.
[۳]. اصول کافى، ج ۱، باب ان الائمه اذا شاؤو ان یعلموا علموا؛ و بحارالانوار، ج ۲۶، ص ۵۶، روایات ۱۱۷ و ۱۱۶.
[۴]. محمدرضامظفر، علم امام، ترجمه و مقدمه على شیروانى، ص ۷۳، قابل ذکر است علامه مظفر این پاسخ را به عنوان یک احتمال ذکر مى کند ولى آن را نمى‌پذیرد.
[۵]. علامه طباطبایى، المیزان، ج ۱۸، ص ۱۹۴، به عنوان یک قول نقل کرده اند.
[۶]. ترجمه المیزان، ج‏۱۸، ص: ۲۹۳.

منبع : شهر سوال