چرا ارض درقرآن به صورت مفرد آمده است؟

چرا در دعای قنوت … رب السموات السبع و رب الارضین السبع… به زمین های هفت گانه اشاره شده، اما ارض در همۀ جای قرآن مفرد آمده است؟

کلمه ارض ۴۴۶ بار در قرآن آمده است.(قاموس قرآن ، بیان می کند که ارض ۴۶۱ بار در قرآن آمد است !!) اما همیشه بلفظ مفرد، در روایت و نهج البلاغه بلفظ جمع ( ارضون، ارضین) نیز آمده است.(۱(

درست است که ” ارض ” در تمام قرآن به صورت مفرد آمده و به صورت جمع نیامده است اما در یک آیه از آیات قرآن به هفت زمین اشاره شده است.
اللَّهُ الَّذِى خَلَقَ سبْعَ سمَوَتٍ وَ مِنَ الاَرْضِ مِثْلَهُنَّ یَتَنزَّلُ الاَمْرُ بَیْنهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَلى کلِّ شىْءٍ قَدِیرٌ وَ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَحَاط بِکلِّ شىْءٍ عِلْمَا(۲) خداوند کسى است که هفت آسمان را آفرید و از زمین نیز همانند آن را، فرمان او در میان آنها پیوسته نازل مى شود، تا بدانید که خداوند بر هر چیز توانا است و علم او به همه چیز احاطه دارد.
در تفسیر این آیه گفته شده است :” و از ظاهر جمله و من الارض مثلهن بر مى آید که مراد از ((مثل )) مثلیت عددى است ، یعنى همانطور که آسمان هفت تا است ، زمین هم مثل آن است.(۳)

در جواب اینکه چرا ارض در قرآن همواره به صورت مفرد آمده است ، چند احتمال داده شده است:

چرا ارض در قرآن به صورت مفرد آمده است

۱. اینکه در قرآن مجید ارض ، همواره مفرد آمده، باحتمال قوى علتش آن است که آنچه غیر از زمین است نسبت بما آسمان محسوب میشود مثلا مریخ گر چه فی حد نفسه، یک کره و زمین است ولى نسبت بما که بالاى سر ماست آسمان حساب می شود، على هذا ما را یک زمین بیشتر نیست که زیر پاى ماست.لذاست که قرآن آنرا همواره مفرد بکار برده است.(۴)

توضیح بیشتر : همانطور که در اول گفتیم کلمه ارض در قرآن مفرد استعمال شده ولى در احادیث و نهج البلاغه بصیغه جمع (ارضون و ارضین) نیز بکار رفته است نظیر کلمات فرج«لا الهَ الَّا اللَّه رَبُّ السَّمواتِ السَّبْعِ وَ رَبُّ الارَضِینَ السَّبْعِ وَ ما فِیهِنَّ وَ ما بَیْنَهُنَّ» (۵).

ولى چون بعضى از موارد نهج البلاغه صریح است در اینکه مراد از ارضون خشکی هاى روى زمین و باصطلاح هفت اقلیم است، باید بگوئیم که در احادیث و جاهاى دیگر نهج البلاغه مقصود از آن خشکیهاست که در گذشته به هفت، تقسیم میکردند، در نهج البلاغه هست«وَ رکوبها اعناقَ سُهولِ الارَضین. ا لَمْ یَکُونوا ارْباباً فى اقطارِ الارضین. فَهُمْ حُکامٌ عَلَى العالَمینَ وَ مُلُوکٌ فى اطْرافِ الارَضین»(۶)
جمله اول در باره کوه هاست که میفرماید: کوهها بر گردن همواری هاى زمین سوارند، دوّمى در باره مردمان گذشته است که فرمود: آیا در اطراف زمین پادشاهان و مالک رقاب نبودند؟ و سومى در خصوص عرب هاست که به برکت اسلام در اطراف زمین پادشاهان شدند. در این جاها چنانکه مى ‏بینیم خشکى ‏هاى زمین مقصود است.
ما منکر آن نیستیم که مرّیخ و مشترى و امثال آن نسبت بخود، زمین ‏اند و زمین هاى بیشمار دیگرى در فضاى بیکران وجود دارند.ولى نمیتوانیم قبول کنیم که مراد از زمینهاى هفتگانه، سیارات هفتگانه است، زیرا آنها از هفت بیشتراند، اگر عدد هفت را برداشته و بگویند: کرات و زمینهائی که در فضاى بیکران بدور خورشیدهاى خود میچرخند، خارج از شمارند ؛ حرفى نداریم فقط مخالف و نافى این هستیم که کسى بگوید مراد از زمین هاى هفتگانه، سیارات منظومه شمسى است، ناگفته نماند، قرآن کریم به زمینى غیر از زمین ما نظرى نداشته و غیر از آنرا سماء و سموات بحساب آورده است.(۷)

۲. ارض ، دارای معانی و مصادیق مختلف است، از جمله

الف. ارض در لغت به معنای کره خاکی که انسان بر روی آن زندگی می‎کند، می‎باشد.

ب. در قرآن کریم، ارض به چند معنا به کار رفته است. مانند:
۱. ارض به معنای کره زمین در مقابل آسمان، (۸۰ بار در قرآن آمده است) (۸)
۲. ارض به معنای قطعات زمین و آبادی. ( مکان های خاصی مانند مصر،مکه،مدینه و …) (۱۱۰ بار در قرآن آمده است) (۹)
۳. ارض به معنای عالم طبیعت و پهنای زمین (۲۶۰ بار در قرآن آمده است) (۱۰)

علت مفرد بودن کلمه ی ارض در قرآن این است که ، در تمامی موارد یاد شده, از کلمه ی ارض معنای مفرد می فهمیم, چه آن جا که منظور کره ی زمین است که فقط یک کره ی زمین وجود دارد, چه آن جایی که منظور مکه است که فقط یک مکه وجود دارد, چه آن جایی که منظور بیت المقدس است و … لذا بدین جهت کلمه ی ارض همیشه در قرآن مفرد آمده چرا که معنای مراد از آن یک معنای مفرد است.(۱۱)

۳.بنا به اعتقاد ما ، روایات معصومین مفسر قرآن هستند. زیرا در قرآن جزئیات آمده است و بسیاری از جزئیات که در قرآن آورده نشده در روایات معصومین بیان شده است. براین اساس روایات که از جمله آن ها دعای قنوتی است که به آن اشاره کردید می تواند مفسر آیاتی باشد که در آنها زمین به صورت مفرد آمده است و نشان دهنده این مطلب باشد که زمین نیز مانند آسمان هفت گانه است .

———————————-
(۱)- قاموس قرآن،ج۱،ص۵۹.
(۲)- طلاق/۱۲.
(۳)- ترجمه تفسیر المیزان ،ج ۱۹ ،ص۵۴۷-۵۴۶.
(۴)- قاموس قرآن،ج۱،ص۶۰.
(۵)- وسائل ،ج ۴ ،ص ۹۰۷
(۶)- این کلمات در نهج البلاغه عبده بترتیب ج ۱ ص ۱۷۴- ج ۲ ص ۱۷۷ و ص ۱۷۹ واقع است.
۷. قاموس قرآن،ج۱،ص۶۵-۶۷.
(۸)- فاطر، آیه ۴۱
(۹)- مائده/ ۳۳
(۱۰)- نساء، آیه ۱۰۱
(۱۱)- سایت اندیشه قم.

منبع: پرسمان قرآن