آیا در بهشت و جهنم هم تکامل وجود دارد؟
برگردد خود را شقى کند، اگر شقى است برگردد سعید کند) وجود ندارد، از باب اینکه نظام زندگى نظام دیگرى است[۵]
این مطلب از سوی عالمان بسیاری بیان شده است که به چند مورد از آنها در ذیل اشاره می کنیم:
«آخرت دار تکامل نمى باشد و حرکت استکمالى در آخرت امکان ندارد، بل که مبدأ عذاب اگر از عوارض غریبه باشد در جوهر نفس، زائل میشود، آنهم نه از باب حرکت استکمالى»[۶]
«حرکت و تکامل و سیر مستقیم در آخرت وجود ندارد و حرکت صور کفّار در نار و دوزخ چون حرکت دورى است و مبدأ حرکت و منشأ عذاب، در باطن ذات آنهاست، خروج از جهنم براى آنان امکان ندارد.»[۷]
«آخرت یوم نیل نفوس و ابدان به ثمرات اعمال و نیات است، در آخرت تکلیف نیست؛ دنیا دار تکالیف و آخرت دار جزا و مقام رسیدن به ثمرات افعال و نتایج تکالیف است. به همین مناسبت ترقى و تکامل طولى در آخرت محال است و لذا آخرت، نشأت بعث رسل و انزال کتب نمىباشد و به همین لحاظ اهل رحمت، به رحمت ابدى و اهل عذاب به عذاب دائمى مىرسند»[۸]
«انسان در برزخ، تکامل دارد. در آخرت محض تکامل نیست، در این نشأه که دار ماده و طبیعت و جاى حرکت است، مستعدّها دم به دم از قوّه به فعل مى رسند، عالم برزخ نه آخرت محض است و نه نشأه مادّى طبیعى اینجایى و شریعت ما فرمود در برزخ تکامل است.»[۹]
[۱]. مجموعه ورام ج۱ ۱۸۳.
[۲]. نهج البلاغه خطبه ۴۲.
[۳]. فرهنگ شیعه، پژوهشکده تحقیقات اسلامى، ص: ۱۶۴.
[۴]. ترجمه تفسیر المیزان، ج۸، ص: ۱۳۴.
[۵]. مجموعه آثار استاد شهید مطهرى، ج۴، ص: ۸۰۶.
[۶]. أصول المعارف،فیض کاشانى، مقدمه، ص: ۳۳۲.
[۷]. شرح بر زاد المسافر،سید جلالالدین آشتیانى، ص: ۹۳.
[۸]. شرح بر زاد المسافر،سید جلالالدین آشتیانى، ص: ۲۱۰.
[۹]. مجموعه مقالات،آیت الله حسن زاده آملى، ص: ۱۷۲.
منبع : شهر سوال
