معنای حدیث نبوی «اِعمَلوا فَکُلٌّ مُیسَّرٌ لِما خُلِق له» چیست؟
معنای حدیث نبوی «اِعمَلوا فَکُلٌّ مُیسَّرٌ لِما خُلِق له» چیست؟
در روایتی از امام موسی کاظم(ع) شرحی بر این حدیث نبوی وجود دارد:
محمد بن ابی عمیر نقل میکند که از امام هفتم(ع) پرسیدم: معنای این سخن پیامبر(ص) چیست که میفرماید: «اِعمَلوا فکل میسر لما خلق له»؛ تلاش کنید؛ زیرا هر چیزی در ارتباط با آنچه جهت آن خلق شده، توفیق خواهد یافت؟
ایشان فرمودند خداوند عزوجل، جن و انس را برای آن آفرید تا او را پرستش کنند و آنان را نیافرید تا او را نافرمانی کنند و این همان مضمون آیه شریفه ای است که بیان میدارد ما جن و انس را نیافریدیم مگر برای آن‌که عبادت کنند.[۱] بر این اساس، پروردگار به هر مخلوق در همان راستا و جهتی که خلقتش برای آن طراحی شده، یاری خواهد رساند(و طبیعتاً به انسان نیز جهت عبادت کمک خواهد کرد). پس وای بر فردی که (با این موقعیت مناسب) کوری را بر هدایت ترجیح دهد.[۲]
با این توضیح، به ترجمه کلمه به کلمه روایت نبوی میپردازیم:
اِعمَلوا: تلاش کنید
فکلّ: زیرا هر مخلوقی
میسّر: مورد حمایت است
لِما: برای آن جهتی که
خُلِق: آفریده شده است(ضمیر فعل به «کلّ» بر میگردد)
له: برای آن جهت.(ضمیر به «ما» بر میگردد).
تفسیر المیزان
مـؤ لف : ایـن روایت را الدر المنثور از کلبى و نیز نظیر آن را از ابن راهویه و همچنین ابن مـردویـه ، از رسـول خـدا (صـلّى اللّه عـلیـه و آله وسـلّم ) نـقـل کـرده . و در تـوحـید به سند خود از ابن ابى عمیر روایت کرده که گفت : به حضرت ابـى الحـسـن مـوسـى بـن جـعـفـر (عـلیـهـمـاالسـلام ) عـرضـه داشـتـم : مـعـنـاى ایـن حـدیـث رسـول خـدا (صـلّى اللّه عـلیـه و آله وسـلّم ) کـه فـرمـوده : ((اِعمَلوا فکل میسر لما خلق له : عمل کنید که هر کس براى هر چه خلق شده ، رسیدن به آن غرض را بـرایـش آسـان کـرده انـد(( چـیـسـت ؟ فرمود: خداى عزّوجلّ جن و انس را آفرید براى اینکه بـنـدگـى اش کنند، و نیافریده که نافرمانى اش کنند، چون خودش فرموده : ((و ما خلقت الجـن و الانـس الا لیـعـبـدون (( پـس وقـتى خداى تعالى همه را براى این غرض مقدس خلق کـرده ، قـطـعـا هـر کس مى تواند به آن هدف برسد، پس واى بر کسى که کورى را بر هدایت ترجیح داده ، آن را انتخاب کند.
و در عـلل الشـرایـع بـه سـنـد خـود از امام صادق (علیه السلام ) روایت آورده که فرمود: روزى حـسـیـن بـن عـلى (عـلیـه السـلام ) بـیـن اصـحـابش آمد و فرمود: خداى عزّوجلّ خلق را نیافرید مگر براى اینکه او را بشناسند، چون اگر او را بشناسند، عبادتش هم مى کنند، و اگر عبادتش کنند، به وسیله عبادت او از پرستش غیر او بى نیاز مى شوند.
و نـیـز در هـمـان کـتـاب بـه سند خود از ابى بصیر روایت کرده که گفت : من از امام صادق (عـلیـه السـلام ) از کلام خداى عزّوجلّ پرسیدم که مى فرماید ((و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون ((، فرمود: آنان را آفرید تا امر به عبادتشان کند.
مـؤ لف : قـمـى هـم در تـفـسـیر خود این حدیث را آورده ، اما نه سندش را ذکر کرده و نه نام مـبـارک امـام را. و در تفسیر آیه شریفه ، بیانى گذشت که معناى این روایات را روشن مى سـازد، زیـرا در آنـجا گفتیم غرضهایى که در خلقت است – یعنى تکلیف و عبادت و معرفت ـ اغراضى است که هر یک از دیگرى حاصل مى شود.
و در تفسیر عیاشى از یعقوب بن سعید از امام صادق (علیه السلام ) روایت آورده که گفت : از آن جـنـاب از مـعـنـاى ایـن کـلام خـدا پـرسیدم که مى فرماید ((و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون (( فرمود: بندگان را براى عبادت آفرید. پرسیدم آخر در آیه ((و لا یزالون مـخـتلفین الا من رحم ربک و لذلک خلقهم (( مى فرماید آنان را براى رحمت آفریدم فرمود این که تو خواندى بعد از آن آیه نازل شد.
مـؤ لف : یـعـنـى آیـه ((و لا یـزالون …((، بـعـد از آیـه ((و مـا خـلقـت …(( نازل شده ، و امام خواسته است بفرماید آیه ((و ما خلقت …(( نسخ شده . و در تفسیر قمى ، در حدیثى دیگر نیز آمده که آیه مذکور با آیه ((و لا یزالون …(( نسخ شده . و مراد از ایـن نـسـخ ، بیان و رفع ابهام است ، نه نسخ اصطلاحى ، چون نسخ در کلام ائمه (علیهم السلام ) به معناى بیان و رفع ابهام بسیار آمده ، همچنان که در تفسیر آیه ((ما ننسخ من ایه او ننسها…(( به این معنا اشاره کردیم .
و مـراد امـام (عـلیـه السـلام ) این بوده که غرض اعلاى از خلقت ، رحمت خاص الهى است که تـنـهـا بـه وسیله عبادت حاصل مى شود، و سعادتى است خاص که از راه معرفت بدست مى آید.
و در تـهـذیـب بـه سند خود از سدیر روایت کرده که گفت : به امام صادق (علیه السلام ) عـرضـه داشـتـم : انـسـان در طلب رزق چه مقدار وظیفه دارد؟ فرمود: همین که در مغازه ات را باز کنى ، و بساطت را پهن نمائى وظیفه ات را انجام داده اى . الحمد للّه رب العالمین
[۱]. ذاریات، ۵۶.
[۲]. شیخ صدوق، التوحید، ص ۳۵۶، انتشارات جامعه مدرسین، قم، ۱۳۹۸ ق.
