نظرات گوناگون درباره عرش چیست؟

مشبهه می گویند: مراد از عرش همان معنای ظاهری است؛ یعنی مخلوقی است شبیه به تخت که دارای پایه هایی است و آن پایه ها بر آسمان هفتم تکیه دارد. کرسی نیز شبیه به عرش (تخت) است، لیکن می دانیم مسلما از نظر قرآن و احادیث عرش چیز دیگری است.

۲ – گروهی گفته اند: عرش همان فلک نهم است که محیط بر عالم اجسام و محدد آنهاست. البته معلوم است که با فرو ریختن اساس افلاک نه گانه، قهرا این نظر نیز باطل خواهد بود.

۳ – اصلا در خارج چیزی به نام عرش متعارف وجود ندارد و جمله «اَلرَّحمن عَلی العَرش اسْتَوی» طه/۵٫ کنایه از سلطنت و استیلای علمی و قدرت خدا بر جهان خلقت است؛ یعنی آیه «ثُمَّ اسْتَوی عَلَی العَرش» سجده/۴٫

مثلا در عین حال که مثالی است، که احاطه تدبیر خدا را در مملکتش ممثل می سازد، نیز دلالت دارد که زمام همه امور به دست قدرت و علم بی نهایت خداست. و اوست پروردگار عرش بزرگ: «وَهُوَ رَبُّ العَرش العَظیم». توبه/۱۲۹٫

به نقل کلینی (رحمه الله) جاثلیق به امیرالمؤمنین(ع) عرض کرد خبر ده مرا از معنای «وَیَحمِل عَرش رَبِّک فَوقَهُم یَومَئِذ ثَمانیه» حاقه/۱۷٫ امیرالمؤمنین(ع) فرمود: مراد از عرش آن علمی است که خداوند به حاملان عرش داده و آن نوری است از نور عظمتش… جاثلیق پرسید: خداوند کجاست؟ فرمود: او این جا، آن جا، پایین، بالا، محیط بر ما و با ماست… بنابراین، حاملان عرش خدا دانشمندانی هستند که خداوند از علم خود به آنان داده است. (اصول کافی ۱/۱۲۹، ح ۱٫)

علامه طباطبایی و بسیاری از دانشمندان معتقدند:

این که امیرالمؤمنین فرمودند خدا این جا، آن جا، بالا، پایین… این معنا عبارت دیگری از «علم فعلی» خداوند است و در حقیقت عرش و ملکوت یکی است؛ چون عرش مقام اجمال و باطن غیب است.

سدیر از امام صادق(ع) پرسید: معنای عرش و کرسی چیست؟ امام فرمود: عرش، صفات کثیر و مختلفی دارد از جمله ملک عظیم، احاطه بر ملک و این همان علم به کیفیت اشیاست. عرش اگر با کرسی ذکر شود معنایش غیر معنای کرسی است…. (المیزان ۸/۱۶۵٫)

فراوانی روایات در این زمینه موجب قطع می شود که معنای محسوس و ظاهری واژه‎های عرش و کرسی و مانند آنها مراد نیست.