برزخ از نظر روایات اسلامی چگونه است؟

در احادیث اسلامی به طور بسیار گسترده​ای درباره عالم برزخ و ویژگیهای آن سخن به میان آمده است، این روایات به قدری زیاد است که مرحوم خواجه طوسی در تجرید العقائد ادعای تواتر آنها را کرده است، آنجا که می​گوید «وَعَذابُ الْقَبْرِ واقِعٌ بِالإمْکانِ وَتَواتَرَ الْسَمْعُ بِوُقُوعِهِ». [عذاب قبر واقعیت دارد، چرا که عقلا ممکن است، و روایات متواتر نیز از وقوع آن خبر می​دهد.]

در اینجا به نمونه​های روشنی از این روایات اشاره می​کنیم

۱ ـ در حدیثی آمده است «اَلْقَبْرُ أمّا رَوْضَهٌ مِنْ رِیاضِ الْجَنَّهِ اَوْ حُفْرَهٌ مِنْ حُفَرِ الْنِیرانِ» [قبر باغی از باغهای بهشت یا حفره​ای از حفره​های دوزخ است].

این حدیث را «ترمذی» در «صحیح خود» از پیغمبر اکرم(ص) نقل کرده، و مرحوم «علامه مجلسی» در «بحار الانوار» در یک جا از امیر المؤمنان علی(ع) و در جای دیگر از امام علی بن الحسین(ع). (صحیح ترمذی جلد ۴ کتاب صفه القیامه باب ۲۶ حدیث ۲۴۶۰).

۲ ـ در روایت معروفی از پیغمبر اکرم(ص) می​خوانیم هنگامی که اجساد کشتگان مشرکان مکّه را در جنگ بدر در چاهی ریختند در کنار چاه ایستاد واین جلمه​ها را فرمود

«یا اَهْلَ القَلیبِ هَلْ وَجَدْتُمْ ما وَعَدَ رَبُکُمْ حَقاً؟ فَإنی وَجَدْتُ ما وَعَدَنی رَبِّی حَقاً؟ قالُوا یا رَسُولَ الله! هَلْ یَسْمَعُونَ؟ قالَ ما أنْتُمْ بَأَسْمَعَ لِما أَقُوْلُ مِنْهُمْ وَلکِنَّ الْیَوْمَ لا یَجِیبُونَ!»

[ای اهل چاه! آیا آنچه را که پروردگارتان به شما وعده داده بود حق یافتید؟ من که وعده پروردگارم را (در مورد پیروزی) حق یافتم!

گروهی عرض کردند ای رسول خدا آیا آنها می​شنوند؟، فرمود شما نسبت به آنچه من می​گویم از آنها شنواتر نیستید، ولی آنها امروز پاسخ نمی​دهند! (کنز العمال ۱۰/۳۷۷ حدیث ۲۹۸۷۶٫).

این احادیث نه تنها دلالت بر وجود عالم برزخ و نوعی حیات برای انسان بعد از مرگ جسمانی دارد، بلکه دلیل بر این است که آنها نوعی ارتباط با این جهان نیز دارند، و حداقل بعضی از سخنان را می​شنوند.

۳ ـ در نهج البلاغه از امیرمؤمنان علی(ع) می​خوانیم هنگام مراجعت از جنگ صفین در کنار قبرستانی که پشت دروازه کوفه بود ایستاد و با این کلمات با ارواح مردگان سخن گفت

«اَنْتُمْ لَنا فَرَطٌ سابِقٌ، وَنَحْنُ لَکُمْ تَبَعٌ لاحِقُ، اَمَّا الدُورُ فقد سُکِنَتْ، وَاَمَّا الْاَزْواجُ فَقَدْ نُکُحَتْ، وَاَمّا الْاَمْوالُ فَقَدْ قُسِمَتْ، هذا خَبَرُ ما عِنْدَنا فَما خَبَرُ ماعِنْدَکُمْ؟» [شما بر ما پیشقدم شدید، و ما نیز به شما ملحق خواهیم شد، خانه​هایتان را دیگران ساکن شدند! همسرانتان به ازدواج دیگران درآمدند! واموالتان تقسیم شد! اینها خبرهائی است که نزد ما است نزد شما چه خبر؟]

سپس رو به یاران کرد و فرمود «اَما لَوْ اُذِنَ لَهُمْ فی الْکَلامِ لاَخْبَرُوکُمْ اَنَّ خَیْرَ الزّادِ التَّقْوی» [آگاه باشید اگر به آنها اجازه سخن گفتن داده شود به شما خبر می​دهند که بهترین زاد و توشه در سفر آخرت پرهیزگاری است] (نهج البلاغه کلمات قصار کلمه ۱۳۰).

این حدیث نیز گواه بر آن است که علاوه بر اینکه عالم برزخ برای ارواح مردگان واقعیت دارد، نوعی ارتباط با این جهان نیز دارند.