آیا این سخن که انسان سه پدر دارد برگرفته از حدیث است؟
آیا این سخن، که انسان سه پدر دارد پدر تنی، پدر زن و معلّم، برگرفته از حدیث است؟
در کتاب‌های حدیثی معروف، اثری از این حدیث نیست، اما در برخی کتاب‌هایی که جنبه روایی نداشته
اما روایاتی در آنها مشاهده می‌شود، عبارت «الآباء ثلاثه: أبٌ ولدک، و أبٌ زوّجک، و أبٌ علّمک»
به عنوان حدیث ذکر شده است.[۱]
حدیث دیگری درباره وجود سه پدر در منابع روایی وجود دارد که متن و محتوایش غیر از مورد مطرح شده در پرسش است:
معاویه بن عمّار از امام صادق(ع) نقل می‌کند:
«پدران سه تا هستند: انسانی که فرزند مؤمن آورد، جنّی که فرزند مؤمن و کافر آورد و شیطان که فرزند کافر آورد».[۲]
به هر حال عبارت موجود در پرسش – چه حدیث باشد یا نباشد – سخن حکیمانه‌ای است که توجیه عقلی نیز دارد.
برای توضیح این مطلب نخست معنای واژه «أب» را بیان می‌کنیم.
توضیح أب
در معنای «أب» گفته شده، هر کسی که سبب پیدایش، اصلاح یا پیرایش و ظهور چیزى شود آن‌را «أَب» می‌گویند.[۳]
با توجه به معنای لغوی «أب» رابطه این واژه با معلم و پدر همسر نیز روشن می‌شود؛
زیرا همان‌طور که پدر (نسبی) در رشد جسمی و روحی فرزندان دخیل است
معلم و پدر همسر نیز در رشد روحی و شخصیتی افراد نقش به سزایی دارند.
ملا محمد مهدی نراقی ذیل سخن مطرح در پرسش می‌گوید:
برترینشان معلم است، از ذوالقرنین پرسیده شد پدرت را بیشتر دوست داری یا معلمت را؟
گفت: معلم؛ زیرا معلم سبب زندگی معنوی و اخروی است،[۴] اما پدر تنها سبب زندگی مادی و دنیوی است.[۵]
____________________
منابع
[۱]. آملی، سید حیدر، المقدمات من کتاب نص النصوص، ص ۴۹۸، تهران، قسمت ایرانشناسی انستیتو ایران و فرانسه پژوهشهای علمی در ایران، چاپ اول، ۱۳۵۲ش؛
نراقی، ملا محمد مهدی، جامع السعادات، ج ۳، ص ۱۴۰، بیروت، اعلمی، چاپ چهارم، بی‌تا؛
امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنه و الأدب، ج ۱، ص ۶۵۰، قم، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه، چاپ اول، ۱۴۱۶ق؛
سبزوارى، ملا هادى، شرح مثنوى(سبزوارى)، محقق و مصحح: بروجردى، مصطفى، ج ۱، ص ۲۹۸، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى، چاپ اول، ۱۳۷۴ش؛
مشکینی، علی، تحریر المواعظ العددیه، ص ۲۴۷، قم، الهادى، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.
[۲]. «مُعاویَه بن عَمَّار عَن أَبِی عَبد اللَّه(ع) قال: ألْآباءُ ثَلاثَهٌ آدَمُ وَلَدَ مُؤْمِناً
و الجانُّ وَلَدَ مُؤْمِناً و کَافراً و إِبْلِیسُ وَلَدَ کَافِراً و لَیْسَ فیهم نِتَاجٌ إِنَّمَا یَبیضُ و یُفْرِخُ و وُلْدُهُ ذُکُورٌ لَیْسَ فیهِمْ إِنَاثٌ»؛
شیخ صدوق، الخصال، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، ج ۱، ص ۱۵۲، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.
[۳]. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، المفردات، تحقیق: صفوان عدنان، داود، ص ۵۷، دمشق، بیروت، دارالعلم، الدار الشامیه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
[۴]. روشن است که بسیاری از پدرها علاوه بر مقام پدری برای فرزندان جایگاه معلمی را دارا هستند.
[۵]. جامع السعادات، ج۳، ص ۱۴۰- ۱۴۱.
