سدره المنتهی چیست؟

منظور از سدره المنتهی که در قرآن کریم نام آن ذکر شده است، چیست؟

«عِنْدَ سِدْرَهِ الْمُنْتَهى‏ عِندَهَا جَنَّهُ المأْوَى‏»
نزد «سدره المنتهى» که «جنت المأوى» در آنجاست! (۱)
"سدره" (بر وزن حرفه) مطابق آنچه غالبا مفسران علماى لغت گفته‏اند درختى است پر برگ و پر سایه، و تعبیر به "سِدْرَهِ الْمُنْتَهى‏" اشاره به درخت پر برگ و پر سایه‏اى است که در اوج آسمانها، در منتها الیه عروج فرشتگان و ارواح شهداء، و علوم انبیاء، و اعمال انسانها قرار گرفته، جایى که ملائکه پروردگار از آن فراتر نمى‏روند، و جبرئیل نیز در سفر معراج به هنگامى که به آن رسید متوقف شد.
در باره سدره المنتهى هر چند در قرآن مجید توضیحى نیامده، ولى در اخبار و روایات اسلامى توصیف هاى گوناگونى پیرامون آن آمده، و همه بیانگر این واقعیت است که انتخاب این تعبیر به عنوان یک نوع تشبیه، و به خاطر تنگى و کوتاهى لغات ما از بیان این گونه واقعیات بزرگ است.
در حدیثى از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است که فرمودند:
"رایت على کل ورقه من اوراقها ملکا قائما یسبح اللَّه تعالى"؛ من بر هر یک از برگهاى آن فرشته‏اى دیدم که ایستاده بود و تسبیح خداوند را مى‏کرد.(۲)
در حدیث دیگرى از امام صادق علیه السلام نقل شده است که رسول خدا(ص) فرمودند:
"انتهیت الى سدره المنتهى، و اذا الورقه منها تظل امه من الامم"؛ من به سدره المنتهى رسیدم و دیدم در سایه هر برگى از آن امتى قرار گرفته‏اند.(۳)
این تعبیرات نشان مى‏دهد که هرگز منظور درختى شبیه آنچه در زمین مى‏بینیم نبوده، بلکه اشاره به سایبان عظیمى است در جوار قرب رحمت حق که فرشتگان بر برگهاى آن تسبیح مى‏کنند و امت هایى از نیکان و پاکان در سایه آن قرار دارند. (۴)
"عِنْدَ سِدْرَهِ الْمُنْتَهى‏ عِنْدَها جَنَّهُ الْمَأْوى‏ إِذْ یَغْشَى السِّدْرَهَ ما یَغْشى‏"
کلمه "سدر" به معناى جنس درخت سدر، و کلمه "سدره" به معناى یک درخت سدر است، و کلمه "منتهى"ـ گویا ـ نام مکانى است.
و شاید مراد از آن، منتهاى آسمانها باشد به دلیل این که مى‏فرماید: جنت مأوى پهلوى آن است، و ما مى‏دانیم که جنت مأوى در آسمانها است، چون در آیه فرموده: "وَ فِی السَّماءِ رِزْقُکُمْ وَ ما تُوعَدُونَ"؛هم رزق شما در آسمان است و هم آن بهشتى که وعده داده شده‏اید. (۵)
و اما این که این درخت سدره چه درختى است؟ در کلام خداى تعالى چیزى که تفسیرش کرده باشد نیافتیم، و مثل این که بناى خداى تعالى در این جا بر این است که به طور مبهم و با اشاره سخن بگوید.
مؤید این معنا جمله "إِذْ یَغْشَى السِّدْرَهَ ما یَغْشى‏" است، که در آن سخن از مستورى رفته است، در روایات هم تفسیر شده به درختى که فوق آسمان هفتم قرار دارد، و اعمال بندگان خدا تا آن جا بالا مى‏رود. (۶)
"عِنْدَ سِدْرَهِ الْمُنْتَهى‏ …‏ إِذْ یَغْشَى السِّدْرَهَ ما یَغْشى‏"
تفسیر سدره المنتهى بر ما معلوم نیست؛ فقط از کلمه "المنتهى" استفاده می شود که منتهاى عوالم جسمانى بوده که مى‏فرماید: "إِذْ یَغْشَى السِّدْرَهَ ما یَغْشى"‏ زمانى که پوشانید سدره را آنچه پوشانید؛ که احدى جز ذات مقدّس پروردگار از او خبرى نداشت.
شاید اشاره باشد به فوق عالم ناسوت و عالم ملکوت، مثل عالم عقول، عالم جبروت، عالم لاهوت.(۷)

__________
(۱) نجم، ۱۴ و ۱۵.
(۲) مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‏9، ص ۲۶۶.
(۳) نورالثقلین، ج ۵، ص ۱۵۵.
(۴) تفسیر نمونه، ج‏22، ص ۴۹۷.
(۵) ذاریات، ۲۲.
(۶) ترجمه المیزان، ج‏19، ص ۴۹.
(۷) أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج‏12، ص ۳۲۷.

منبع : پرسمان قرآن