چه رابطه ای میان عزم و توکل وجود دارد؟

«توکل»در لغت به معنای واگذار کردن کار خویش به دیگری است.[۱] و صاحب نظران در معنای اصطلاحی آن می‌گویند: توکل به خداوند یعنی واگذاری امور به حق و وکیل به معنای حفیظ و نگه‌دارنده و سرپرست می‌باشد.[۲]

این مفهوم در منطق قرآن به معنای اعتماد کردن بر خدا و او را ولی و وکیل خود قرار دادن ، و از حجم مشکلات و انبوه موانع نهراسیدن است، که این یکی از نشانه‌های ایمان می باشد و از عوامل پیروزی و موفقیت در مبارزه‌ها به شمار می‌آید.[۳]

در واقع  مفهوم «توکل» در آموزه‌های قرآن این نیست که انسان دست از تلاش و کوشش بردارد و به گوشه‌ی انزوا بخزد و بگوید: تکیه گاه من خداست، بلکه مفهوم «توکل» این است که انسان علیرغم تلاش و توجه به عوامل طبیعی، هر گاه تمام راه های طبیعی را بسته دید، وحشتی به خود راه ندهد و با اتکاء به لطف پروردگار و استمداد از ذات پاک و قدرت بی‌پایان او ایستادگی به خرج دهد و به جهاد و کوشش پیگیر خود ادامه دهد؛ و آنجا که تمام عوامل طبیعی مهیا بود نیز همه چیز را از خدا ببیند و خود را بی‌نیاز از لطف او نداند چرا که تمام قدرت‌ها از جانب اوست. بنابراین مقاربت معنای توکل با عزم روشن می شود.

در آیات متعددی از «توکل» سخن به میان آمده است که با بررسی برخی از این موارد، این ملازمت (بین توکل و عزم) روشن تر می شود.
«شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلینَ؛[آل عمران/۱۵۹] در کارها، با آنان مشورت کن! اما هنگامى که تصمیم گرفتى، (قاطع باش! و) بر خدا توکل کن! زیرا خداوند متوکلان را دوست دارد.»
در این آیه خداوند، پیامبر خود را بعد از مشورت کردن با اصحاب و مصمم شدن بر انجام آن، مأمور به توکل و اعتماد بر خداوند می‌کند. که عالم غیب و شهود یک جا و با یک نظر دیده می شود و از احولی و تک چشمی در دیدن تنها یکی از این دو عالم پرهیز داده می شود.

همچنین باید توجه داشت که توکل نشان دهنده توافق دو عالم غیب و شهود است:
«فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّکَ عَلَى الْحَقِّ الْمُبینِ؛[نمل/۷۹] پس بر خدا توکّل کن، که تو بر حقّ آشکار هستى!»
این آیه نشان می دهد که  توکل بر خداوند تنها در مسیر حق، دارای معنا و ثمر بخش است. این معنا از تعلیل «انک علی الحق» استفاده شده است. همچنان که نشان می دهد  توکل بر خداوند، رها کننده‌ی انسان از تنگنای توطئه‌های دشمنان حق می‌باشد.۵ که این برداشت با توجه به سیاق آیات است که بیان کننده‌ی ارتباط این آیه و آیات قبل می‌باشد به ویژه آیه‌ی «و لاتکن فی ضیق مما یمکرون… فتوکل علی الله»

منابع جهت مطالعه بیشتر:
۱. توکل، روحانی‌نژاد.
۲. اسلام و بهداشت روان، مجموعه مقالات همایش نقش دین در بهداشت روان، نشر معارف.
۳. تفسیر نمونه، ذیل آیات مربوطه.

[۱]. لسان العرب، ابن منظور، ج ۱۱، ص ۷۳۶ و ۷۴۳.
[۲]. التبیان، شیخ طوسی، ج ۳، ص ۳۲ و ۵۲.
[۳]. تفسیر نمونه، آیت الله مکارم شیرازی، ج ۱۵، ص ۵۴۱، دار الکتب الاسلامیه، تهران.

منبع : شهر سوال