تمحیص چه معنای تفسیری دارد؟

تمحیص

معنای تفسیری واژه تمحیص چیست؟

یمحّص فعل مضارع از مصدر تمحیص: تصفیه، تخلیص از مواد دیگر، کاهش- دادن گناه و پستیها، تطهیر از آلودگی، آزمایش کردن، محص: از عیب پاک شدن، زر را با آتش خالص کردن، درخشیدن، به شتاب دویدن، مانند فحص که خالص- کردن چیز مخلوط شده است.[۱]

و اما اینکه فرمود: “ وَ لِیُمَحِّصَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ یَمْحَقَ الْکافِرِینَ“، مصدر” تمحیص” که فعل” یمحص” از آن مشتق است به معنای خالص کردن چیزی است از آمیختگی و ناخالصیهایی که از خارج داخل آن چیز شده[۲].

این واژه دو بار در قرآن به کار رفته است این واژه به معنای خالص کردن شیء از عیوب و نواقص است؛ مثلا وقتی طلا را خالص می‌کنیم، گفته می‌شود «مَحَصنا الذَّهب»از این رو، تمحیص را معادل تزکیه و تطهیر دانسته‌اند. همچنین، گفته شده که وقتی تمحیص را در مورد انسان‌ها به کار می‌بریم، به معنای آزمایش و امتحان است؛ اما وقتی در مورد اشیاء به کار می‌بریم، به معنای زدودن عیوب از آنها است.

فتنه، ابتلاء و امتحان

تمحیص اخص از هر سه واژه فوق‌الذکر است. از جمله دلایل این ادعا این است که در قرآن کریم این واژه خاص مؤمنین بکار رفته‌ است. از نظر قرآن کریم بستر و زمینه‌ای که موجب تمحیص و تخلیص اهل ایمان می شود مواجهه مؤمن با دشواری‌های سخت و طاقت‌فرسا از قبیل حضور در میدان جهاد نابرابر با دشمنان دین است که با صبر و استقامت و جانبازی برای رضای خدا به عالی‌ترین درجات ایمانی که همان تمحیص ایمان است دست می‌یابد و پیامد نوید بخش آن آرامش و اطمینان قلب و عزت و سعادت در دنیا و رسیدن به منزلت و آسایش و قرب الهی در آخرت خواهد بود.

همچنین تمحیص نام کتابی است با تالیف حسن بن علی بن حسین شعبه حرانی

این کتاب شامل روایاتی است که مورد ابتلای مومن است و مورد اعتماد بزرگانی چون علامه مجلسی در «بحار» و فیض کاشانی در «الوافی»، و دیگران بوده است.
با توجه به ناشناخته بودن حرانی، طبعا در انتساب آثارش به وی نیز شک و تردید هایی پدیدار شده است.
در این راستا، دانشوران دو گروه شده اند، گروهی آن را تألیف ابن شعبه حرانی و گروه دیگر آن را، تألیف استاد حرانی؛ ابو علی محمد بن همام دانسته اند.

[۱] . پرتوی از قرآن، ج‏۵، ص: ۳۴۲.

[۲] . ترجمه المیزان  ج‏۴ ص ۴۳.