عقل چیست و چگونه تعریف می شود؟
یکی از منابع شناخت و معرفت در وجود انسان، عقل است. عقل دریچه ای است که انسان از طریق آن با فضای گسترده تر و عمیق تری از فضای حسی آشنا می شود. در بررسی این منبع به دو پرسش باید پاسخ گفت:
شناخت های عقلی چیست و کدام شناخت از طریق عقل برای انسان حاصل می شود؟ عقل چیست؟
پاسخ : هر کس عاقل است می داند که عقل چیست، هر چند نتواند آن را به زبان علمی تعریف کند.
در بسیاری از موارد انسان چیزی را می داند، ولی تعریفش را به زبان علمی نمی داند. شما از هر کس بپرسید که آیا می داند «نور» چیست، می گوید: «آری! مگر می شود کسی نور و روشنایی را نشناسد؟!»؛ ولی اگر بخواهید که نور را به زبان علمی تعریف کنند، جز افراد معدودی نمی توانند.
از هر کس بپرسید که: می دانی «آب» یعنی چه؟ می گوید: «آری! مگر می شود کسی مفهوم آب را نداند؟!»؛ ولی اگر به او بگویید آب را تعریف کن، تنها افراد خاصی می توانند آب و ترکیبات آن را تعریف کنند.
در مورد تعریف عقل نیز مسئله همین طور است. هر عاقلی، عقل را می شناسد، هر چند تعریف آن را به زبان علمی نداند. آری آن کس که عاقل نیست، نه مفهوم آن را می داند و نه تعریف آن را. می گویند: دیوانه ای بر لب جویی خوابیده بود و با دهان از آب جوی می خورد. یکی به او گفت که خوابیده از جوی آب مخور که عقلت کم می شود! دیوانه برخاست و گفت: اول به من بگوعقل چیست؟!
تعریف
و اما تعریف عقل به زبان علمی؛ در این مورد لازم است حوصله بیشتری داشت و این مسئله را با تأمل و ژرف نگری مورد مطالعه قرار دادعقل عبارت است از مرکز فکر و اندیشه، و از ویژگی های آن، ترکیب، تجزیه، تجرید، انتزاع، تعمیم و تعمیق مفاهیم ذهنی است. تعریف عقل، با این فشردگی، کمی برای ذهن سنگین است. لذا این تعریف را باز می کنیم تا درک آن ساده و آسان گردد.
مرکز اندیشه
هر کس در وجود خود مرکز و جایگاهی را احساس می کند که مجموعه تفکرات (اندیشه های) او در آن جایگاه تولید می شود. این مرکز، ذهن یاعقل نامیده می شود، و شما می توانید هر نام دیگری را برای آن انتخاب کنید.
بنا بر این در مبحث شناخت، هر جا واژه «عقل» را به کار می بریم، مقصودمان مرکز شعور و شناخت های انسان است؛ البته نه مطلق شناخت ها، بلکه شناخت هایی که از طریق تفکر (اندیشیدن) برای انسان حاصل می شود.
