آیا پدر حضرت ابراهیم کافر بود؟

در مورد موحد بودن پدر حضرت ابراهیم (علیه السلام) چند دلیل آورده می شود:

۱- دلیل روایی و اعتقاد شیعه:بنا بر اعتقاد شیعه امامیه ، پدر و مادر و تمامی اجداد پیامبر تا به آدم ابو البشر همگى مسلمان(و معتقدبخداى یکتا)بوده اند. همچنین می دانیم که پیامبر اعظم از نسل آن حضرت ابراهیم (علیه السلام) است.پس پدر حضرت ابراهیم علیه السلام موحد بوده اند.

پیامبر فرموند:«لم ازل انقل من اصلاب الطاهرین الى ارحام الطاهرات‏» (1)
پیوسته من از صلبهاى مردان پاک به ‏رحم هاى زنان پاک منتقل شدم.

۲- دلیل کلامی، انبیای الهی همگی معصوم هستند مخصوصاً در عقاید شیعه و هیچ گاه معصوم پدری مشرک و کافر نخواهد داشت و اصولاً تمام پیامبران از پدران موحد و خداپرست به وجود آمده‌اند.

۳- دلیل قرآنی:وَ إِذْ قَالَ إِبْرَهِیمُ لاَبِیهِ ءَازَرَ أَ تَتَّخِذُ أَصنَاماً ءَالِهَهً إِنى أَرَاک وَ قَوْمَک فى ضلَلٍ مُّبِینٍ(۲) (به خاطر بیاورید) هنگامى که ابراهیم به مربیش (عمویش ) آزر گفت آیا بتها را خدایان خود انتخاب مى کنى ، من تو و جمعیتت را در گمراهى آشکار مى بینم !.

کلمه((اب )) در لغت عرب غالبا بر پدر اطلاق مى شود وگاهى بر جد مادرى و عمو و همچنین مربى و معلم و کسانى که براى ترتیب انسان به نوعى زحمت کشیده اند نیز گفته شده است ، ولى شک نیست که به هنگام اطلاق این کلمه اگر قرینه اى در کار نباشد قبل از هر چیز ((پدر)) بنظر مى آید.

تمام مفسران و دانشمندان شیعه معتقدند آذر پدر ابراهیم نبود، بعضى او را پدر مادر و بسیارى او را عموى ابراهیم دانسته اند.
قرائنى که نظر دانشمندان شیعه را تایید مى کند چند چیز است :

۱ – در هیچ یک از منابع تاریخى اسم پدر ابراهیم ،)آزر( شمرده نشده است ، بلکه همه )تارخ ( نوشته اند، در کتب عهدین نیز همین نام آمده است ، جالب اینکه افرادى که اصرار دارند پدر ابراهیم آزر بوده در اینجا به توجیهاتى دست زده اند که بهیچ وجه قابل قبول نیست از جمله اینکه اسم پدر ابراهیم تارخ ، و لقبش آزر بوده ! در حالى که این لقب نیز در منابع تاریخى ذکر نشده است .
و یا اینکه آزر بتى بوده که پدر ابراهیم او را پرستش مى کرده است در حالى که این احتمال با ظاهر آیه فوق که مى گوید پدرش آزر بود به هیچ وجه سازگار نیست ، مگر اینکه جمله یا کلمه اى در تقدیر بگیریم که آن هم بر خلاف ظاهر است .

۲ – قرآن مجید مى گوید: مسلمانان حق ندارند براى مشرکان استغفار کنند اگر چه بستگان و نزدیکان آنها بوده باشند، سپس براى اینکه کسى استغفار ابراهیم را درباره آزر دستاویز قرار ندهد چنین مى گوید: و ما کان استغفار ابراهیم لابیه الا عن موعده وعدها ایاه فلما تبین له انه عدو لله تبرء منه(۳): استغفار ابراهیم براى پدرش (آزر) فقط به خاطر وعده اى بود که به او داده بود (آنجا که گفت ساستغفر لک ربى – (۴)یعنى : ((بزودى براى تو استغفار خواهم کرد)) به امید اینکه با این وعده دلگرم شود و از بت پرستى برگردد) اما هنگامى که او را در راه بت پرستى مصمم و لجوج دید دست از استغفار درباره او برداشت .
از این آیه به خوبى استفاده مى شود که ابراهیم بعد از مایوس شدن از آزر دیگر هیچ گاه براى او طلب آمرزش ‍ نکرد و شایسته هم نبود چنین کند، و تمام قرائن نشان مى دهد این جریان در دوران جوانى ابراهیم و زمانى بود که در شهر بابل مى زیست و با بت پرستان مبارزه داشت .

ولى آیات دیگر قرآن نشان مى دهد که ابراهیم در اواخر عمر خود و پس از پایان بناى کعبه براى پدرش از خداوند طلب آمرزش کرد.آنجا که مى فرماید: الحمد لله الذى وهب لى على الکبر اسماعیل و اسحاق ان ربى لسمیع الدعاء…ربنا اغفر لى و لوالدى و للمؤ منین یوم یقوم الحساب (حمد و سپاس براى خدائى است که در پیرى به من اسماعیل و اسحاق را بخشیده پروردگار من دعا را اجابت مى کند، پروردگارا! من و پدر و مادرم و مؤ منین را در روز رستاخیز بیامرز.(

از انضمام این آیه به آیه سوره توبه که مسلمانان را از استغفار براى مشرکان بر حذر مى دارد و ابراهیم را از انجام چنین کارى جز براى یک مدت محدود آن هم براى یک هدف مقدس ، برکنار مى شمرد، به خوبى استفاده مى شود که منظور از ((اب)) در آیه مورد بحث(آیه۷۴سوره انعام) ، پدر نیست ، بلکه عمو یا پدر مادر و یا مانند آن است .
همچنین تعبیر ((والد)) در بیان معنى پدر صراحت دارد، در حالى که ((اب))صراحت ندارد. (۵)

—————————
۱. بحار الانوار ج ۱۵ ص ۱۱۸(متن)و ۱۱۹(پاورقى).
۲. انعام/۷۴.
۳. توبه /۱۱۴.
۴. مریم/۴۷ .
۵. تفسیر نمونه ،ج ۵ ،ص۳۰۳-۳۰۵

منبع :‌پرسمان قرآن