منظور از مضطر در آیه شریفه ۶۲ سوره نمل چه کسی است؟
منظور از مضطر در آیه شریفه ۶۲ سوره نمل چه کسی است؟
آیه ۶۲ از سوره نمل می فرماید:
« أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَیَکْشِفُ السُّوءَ وَیَجْعَلُکُمْ خُلَفَاءَ الأرْضِ أَإِلَهٌ مَعَ اللَّهِ قَلِیلا مَا تَذَکَّرُونَ
کسی که دعای مضطر را اجابت می کند و گرفتاری را برطرف می سازد، و شما را خلفای زمین قرار می دهد آیا معبودی با خداست؟ کمتر متذکر می شوید.»
کلمه «مضطر» در لغت به معنی ناچار، لاعلاج، کسی که اضطرار و ناچاری او را گرفته می باشد.[۱]
مراد از «اجابت مضطر وقتی که او را بخواند» این است که خدا دعای دعا کنندگان را مستجاب و حوائج شان را بر می آورد،
و اگر قید اضطرار را در بین آورد برای این است که درحال اضطرار، دعای داعی از حقیقت برخوردار است و دیگر گزاف و بیهوده نیست،
چون تا آدمی بیچاره و درمانده نشود؛ دعاهایش آن واقعیت و حقیقت را که در حال اضطرار است ندارد؛ و این خیلی روشن و واضح است[۲].
تصریح به عنوان «مضطر» نشان می دهد که شرایط اضطرار،
یعنی شرایطی که انسان در آن شرایط از همه اسباب و عوامل قطع امید می کند این زمینه را فراهم می آورد که انسان، خالصانه خدا را بخواند،
نتیجه فریاد خواهی خالصانه از خداوند (اذا دعاه) اجابت از سوی خدا را دنبال دارد.
گرچه خداوند دعای همه را ـ هر گاه شرائطش جمع باشد ـ اجابت می کند، ولی در آیه یاد شده به ویژه روی عنوان «مضطر» تکیه شده،
به این دلیل که یکی از شرائط اجابت دعا آن است که انسان چشم از عالم اسباب به کلی برگیرد، و تمام قلب و روحش را در اختیار خدا قرار دهد،
همه چیز را از آن او بداند و حل هر مشکلی را به دست او ببیند، و این درک و دید در حال اضطرار دست می دهد[۳].
«اضطرار» به معنای کوتاه شدن دست انسان از همه عوامل عادی و مادی است.
بنابراین، اجابت دعای مضطر از سوی خدا به این معنا است که خدا با اراده خویش همه علل وعوامل مادی را در جهتی قرار می دهد که انسان بتواند با تسلط بر آنها و بهره گیری از آنها، به حل مشکلات و رفع گرفتاری های خود بپردازد.
جمله «ویجعلکم خلفاءالارض» در بیان همین نکته است[۴].
منظور از مضطر در آیه ۶۲ نمل
کلمه مضطر در آیه یاد شده در بعضی از روایات به حضرت مهدی (عج) اشاره دارد.
در روایتی از حضرت امام باقر ـ علیه السّلام ـ آمده که:
«والله لکانی انظر الی القائم و قد اسند ظهره الی الحجر ثم ینشد الله حقه … قال هو والله المضطر فی کتاب الله فی قوله:
«امن یجیب المضطر اذا دعاه و یکشف السوء و یجعلکم خلقاء الارض»:
به خدا سوگند گویا من مهدی (عج) را می بینم که پشت به حجر الاسود زده و خدا را به حق خود می خواند …
پس فرمود به خدا سوگند مضطر در کتاب الله در آیه «یجیب المضطر … او است.»[۵]
در حدیث دیگری از امام صادق ـ علیه السّلام ـ چنین آمده است:
«نزلت فی القائم من آل محمد ـ علیهم السّلام ـ هو والله المضطر اذا صلی فی المقام رکعتین و دعا الی الله عزوجل فاجابه و یکشف السوء و یجعله خلیفه فی الارض؛
این آیه در مورد مهدی از آل محمد ـ صلّی الله علیه و آله ـ نازل شده، به خدا سوگند مضطر او است،
هنگامی که در مقام ابراهیم دو رکعت نماز به جا می آورد و دست به درگاه خداوند متعال بر می دارد دعای او را اجابت می کند ناراحتی ها را برطرف می سازد و او را خلیفه روی زمین قرار می دهد.»[۶]
بدون شک منظور از این تفسیر منحصر ساختن مفهوم آیه به وجود مبارک حضرت مهدی (عج) نیست،
بلکه آیه مفهوم گسترده ای دارد که یکی از مصداق های روشن آن وجود امام زمان (عج) است که در آن زمان که همه جا را فساد گرفته باشد،
در ها بسته شده، بشریت در بن بست سختی قرار گرفته، و حالت اضطرار در کل عالم نمایان است در آن هنگام در مقدس ترین نقطه روی زمین دست به دعا بر می دارد،
و تقاضای کشف سوء می کند و خداوند این دعا را سر آغاز انقلاب مقدس جهانی او قرار می دهد و به مصداق «ویجعلکم خلفاءالارض» او و یارانش را خلفای روی زمین می کند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
۱.تفسیر نمونه، استاد مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج ۱۵، ص ۵۲۲.
۲.تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، سید محمد حسین، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج ۱۵، ص ۵۴۴.
۳.چشم به راه مهدی (عج)، جمعی از نویسندگان مجله حوزه، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۲ ش.
۴.در ساحل اندیشه، آیه الله جعفر صبحانی (تعلیق: اکبر اسر علیزاده)، مؤسسه امام صادق ـ علیه السّلام ـ ، قم، ۱۳۸۰ ش.
___________________________
پی نوشت ها:
[۱] . قرشی، سید علی اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، انتشارات بنیاد بعثت، ۱۳۷۰ ش، جلد ۷، و ۴۷۶.
[۲] . طباطبایی، تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، قم، انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه، ج ۱۵، ص ۵۴۵.
[۳] . مکارم شیرازی، ناصر و جمعی از دانشمندان حوزه، تفسیر نمونه، تهران، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، چاپ هفدهم، ۱۳۷۹ ش، جلد ۱۵، ص ۵۲۱.
[۴] . هاشمی رفسنجانی، اکبر و جمعی از محققان، تفسیر راهنما، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، چاپ اول، ۱۳۸۰ ش، ج ۱۳، ص ۳۶۸.
[۵] . حویزی، تفسیر نور الثقلین، قم، انتشارات مطبوعاتی اسماعیلیان، ۱۳۷۳ ش، ج ۴، ص ۹۴، روایت ۹۴.
[۶] . همان، ج ۴، ص ۹۴.
منبع: اندیشه قم
