اهداف اساسی برپایی نماز چیست؟

اهداف اساسی برپایی نماز چیست؟

پی بردن به تمام آثار و فلسفه نماز و عبادت شاید در توان بشر عادی نباشد، در آیات قرآن و از طریق پیامبر و پیشوایان دینی نیز تنها بخشی از آثار و حکمت‏های نماز و عبادت بیان شده است.

برخی از آثار و حکمت‏ های برپایی نماز چنین است: 

۱ – قرب معنوی
یکی از آثار بسیار مهم برپایی نماز قرب به خداوند است. این اثر روح عبادت و نماز را تشکیل می‏دهد و یکی از آیات قرآن هدف آفرینش انسان عبادت بیان شده است (۱) که حکایت گر بعد معنوی نماز و اهمیت آن است، امام علی(ع) فرمود: “الصلوه قربان لکل تقی (۲)، نماز وسیله تقرب هر پرهیز کاری به خداوند است”. در برخی از روایات از نماز به عنوان معراج مؤمن یاد شده که اشاره به آثار معنوی آن می‏باشد.

۲ – یاد خدا و آرامش روانی
در قرآن آمده است: “اقم الصلوه لذکری(۳)، نماز را بر پا دار تا به یاد من باشی”.
یکی از نویسندگان در تفسیر این آیه می‏نویسد: “روح واساس و هدف و پایه و مقدمه و نتیجه و بالاخره فلسفه نماز همان یاد خدا است. همان “ذکر اللَّه” است که در آیه فوق به عنوان برترین نتیجه بیان شده است”(۴) ذکر و یاد خداوند نقش تعیین کننده در آرامش روانی دارد. نماز به عنوان ذکر خدا به انسان‏های نماز گذار آرامش می‏دهد، “ألا بذکر اللَّه تطمئن القلوب(۵)، آگاه باشید یاد خدا مایه اطمینان است”.

۳ – عامل باز دارنده از گناه 
یکی از آثار مهم برپایی نماز جلوگیر از گناه است: “إنّ الصلوه تنهی عن الفحشا و المنکر”(۶). طبیعت نماز از آن جا که انسان را به یاد خدا نیرومندترین عامل بازدارنده یعنی اعتقاد به مبدأ و معاد می‏اندازد، دارای اثر بازدارندگی از فحشا و منکر است. انسان که به نماز می‏ایستد و تکبیر می‏گوید، خدا را از همه چیز بالاتر می‏شمرد… بدون شک در قلب و روح چنین انسانی، جنبشی به سوی حق و حرکت به سوی پاکی و جهشی به سوی تقوا پیدا می‏شود…”(۷)

۴ – گناه زدایی
یکی از آثار بسیار مهم نماز گناه زدایی است. نماز وسیله شستشو از گناهان و مغفرت و آمرزش الهی است(۸). پیامبر(ص) از یاران خود سؤال کرد: اگر بر در خانه یکی از شما نهری از آب صاف و پاکیزه باشد و در هر روز پنج بار خود را در آن شستشو دهید، آیا چیزی از آلودگی و کثافت در بدن او می‏ماند؟ در پاسخ عرض کردند،نه. حضرت فرمود: نماز درست هماننداین آب جاری است. هر زمان که انسان نماز می‏خواند، گناهانی که در میان دو نماز انجام شده است، از بین می‏رود.”(۹)

۵ – غفلت زدایی
بزرگ‏ترین مصیبت برای رهروان راه حق آن است که هدف آفرینش خود را فراموش کند. و غرق در زندگی مادی و لذائذ زودگذر گردند، اما نماز به حکم این که در فواصل مختلف در هر شبانه روز پنج بار انجام می‏شود، مرتباً به انسان اخطار می‏کند و هشدار می‏دهد و هدف آفرینش او را خاطر نشان می‏سازد… و این نعمت بزرگی است که انسان وسیله‏ای در اختیار داشته باشد که در هر شبانه روز چند مرتبه به او بیدار باش گوید.(۱۰)

۶ – تکبر زدایی
یکی از عوامل مهم تکبر زدایی برپایی نماز است، زیرا انسان در هر شبانه روز هفده رکعت و در هر رکعت دو بار پیشانی بر خاک در برابر خدا می‏گذارد و خود را ذره کوچکی در برابر عظمت او می‏بیند، از این رو پرده ‏های غرور و خودخواهی را کنار می‏زند. از این رو علی(ع) بعد از بیان فلسفه عبادت، یکی از آثار نماز ۱ – تکبر زدایی بیان نمود: “خداوند ایمان را برای پاکسازی انسان هااز شرک واجب کرده است و نماز را برای پاکسازی از کبر”(۱۱)

۷ – عامل پرورش فضائل اخلاقی
نماز روح اخلاص و خداباوری را در انسان افزایش می‏دهد و نتیجه آن پرورش فضایل اخلاقی است، انسان با نماز خواندن خود را از جهان محدود ماده و چهار دیوار طبیعت بیرون می‏برد و به ملکوت آسمان‏ها دعوت می‏کند و با فرشتگان همصدا می‏شود و خدا را درهمه حال حاضر و ناظر می‏داند.

۸ – همگرایی
علاوه بر آثار مذکور که معمولاً آثار خودی نماز محسوب می‏شودند، یکی از آثار مهم اجتماعی و سیاسی نماز، همگرایی است، برگزاری نماز جمعه و جماعت، وحدت مسلمانان را به نمایش می‏گذارد زیرا مسلمانان با صفوف فشرده در کنار هم قرار گرفته و با اوضاع سیاسی و اجتماعی جهان آگاهی پیدا می‏کنند. خطیب جمعه با بیان احکام و طرح مسایل سیاسی و اجتماعی به نمازگزاران رشد سیاسی می‏دهد شاید به خاطر آثار مهم نماز جمعه و جماعت است که در آموزه‏های دینی به این دو فریضه اهمیت خاصی داده شده است.(۱۲) پیامبر اسلام(ص) فرمود: “خداوند نماز جمعه را بر شما واجب کرده است هر کس آن را در حیات من یا بعد از وفات من از روی استخفاف یا انکار ترک کند، خداوند او را پریشان می‏کند و به کار او برکت نمی‏دهد. بدانید نماز او قبول نمی‏شود، بدانید زکات او قبول نمی‏شود، بدانید حج او قبول نمی‏شود،..، تا از این کار توبه کند…”(۱۳)

۹ – نفی طاغوت و ایستاگی در مقابل ستم‏
انسانی که فقط خداوند را عبادت نماید در مقابل او سر تعظیم و تسلیم فرود آورد، هر چه غیر خداوند است، برای او حقیر و کوچک می‏شود و کسی نمی‏تواند با ظلم و ستم بر او چیره شود. و در مقابل گردنکشان و ظالمان سر تسلیم فرود نمی‏آورد و با طاغوت کنار نمی‏آید. خداوند این مسئله را یکی از اهداف بعثت پیامبر(ص) دانسته است: “و در میان هر امتی، پیامبری را مبعوث کردیم تا خداوند را عبادت نمایید و از طاغوت (هر چه در مقابل خدا است) پرهیز کنید.(۱۴)

پی نوشت‏ها:
۱ – ذاریات(۵۱)، آیه ۵۶.
۲ – نهج البلاغه، کلمات قصار، جمله ۱۳۶، با اقتباس از: تفسیر نمونه، ج ۱۶، ص ۲۹۲.
۳ – طه(۲۰)، آیه ۱۴.
۴ – تفسیر نمونه، ج ۱۶، ص ۲۸۹.
۵ – رعد(۱۳)، آیه ۲۸.
۶ – عنکبوت (۲۹)، آیه ۴۵.
۷ – تفسیر نمونه، ج ۱۶، ص ۲۸۴.
۸ – همان، ص ۲۹۰.
۹ – وسایل الشیعه، ج ۳، ص ۷.
۱۰ – تفسیر نمونه، ج ۱۶، ص ۲۹۰ – ۲۹۱.
۱۱ – نهج البلاغه، کلمات قصار ۲۵۲.
۱۲ – جمعه (۶۲) آیه‏ی ۹، تفسیر نمونه، ج ۲۴، ص ۱۲۵ به بعد.
۱۳ – وسایل الشیعه، ج ۵، ص ۷.
۱۴ – نحل (۱۶)، آیه ۳۶.

منبع : سامانه پاسخگویی به سوالات و شبهات دینی

جایگاه