عدالت نسبی است یا مطلق؟

عدل و عدالت به مفهوم وسیع کلمه عبارت است از قرار دادن هر چیز در جای خود، و رساندن هر حقی به صاحبش. امیرمؤمنان علی (علیه‎السلام) فرمود: “العدل یضع الأمور مواضعها؛ عدل جریان کارها را در مجرای خود قرار می دهد”.(۱)

در مجمع البحرین آمده: ” العادل: الواضع کل شیء موضعه ؛ عادل کسی است که هر چیز را در جای خود قرار دهد”.(۲)

عدالت بر دو قسم است: فردی و اجتماعی. عدالت فردی عبارت است از این که شخص خود را در بند دستورهای شرع و شریعت قرار دهد، مثلاً واجبات را انجام دهد و محرّمات را ترک نماید و خویشتن را به اخلاق اسلامی متخلق سازد.

عدالت اجتماعی این است که انسان نسبت به دیگران ظلم و ستم نکند و حقی را از آنان سلب ننماید، که بیشتر به زمامداران و سردمداران حکومت مربوط می شود.

عدالت به هر دو قسمش مطلق است، نه نسبی؛ یعنی در همه زمان ها و مکان ها و حالات و نسبت به همه افراد، شخص باید متّصف به صفت عدالت باشد. قرآن مجید به طور مطلق دستور به عدل داده است : “خداوند به عدل و احسان فرمان می دهد”. (۳) و می فرماید: ” عدالت را رعایت نمایید، حتی اگر در مورد نزدیکانتان باشد”.(۴)

نیز می فرماید: “ای کسانی که ایمان آورده اید! همواره برای خدا قیام کنید، و از روی عدالت گواهی دهید. دشمنی با جمعیتی شما را به ترک عدالت نکشاند. عدالت کنید که به پرهیزکاری نزدیک تر است”.(۵)

علی (علیه‎السلام) هنگام وصیت به فرزندانش فرمود: “شما را سفارش می کنم که چه در حال خشم و چه در حال شادمانی ، پا از دائره عدل بیرون ننهید”.(۶)

شهید مطهری در رد نظریه نسبیت عدالت می فرماید: ” عدالت بر پایه حق و استحقاق بنا شده است و عموم استحقاق های انسان همیشه ثابت و یکنواخت و مطلق است. پس عدالت هم امری مطلق است و نسبی نیست”.(۷)

پی نوشت ها:
۱.نهج البلاغه ، حکمت ۴۳۷.
۲. مجمع البحرین ، ماده عدل.
۳. نحل (۱۵) آیه ۹۰.
۴. انعام (۶) آیه ۱۵۲.
۵. مائده (۵) آیه ۸.
۶. غررالحکم ، ج ۳، ص ۲۴۰.
۷. اسلام و مقتضیات زمان، ج ۱، ص ۳۴۱.

منبع: پایگاه اینترنتی رهروان ولایت