آیا برترین فرشته خداوند روح است؟ آیا روح از ملائکه است ؟
آیا بزرگترین فرشته خداوند ، روح است؟
بسم الله الرحمن الرحیم
برخی حضرت جبرئیل را مقرب ترین فرشته الهی می‌دانند و به آیاتی که در مورد ایشان وارد شده استدلال نموده‌اند. یکی از این آیات که شاید از همه گویاتر باشد این آیه شریفه است: إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ کَرِیمٍ. ذِی قُوَّهٍ عِنْدَ ذِی الْعَرْشِ مَکِینٍ. مُطاعٍ ثَمَّ أَمِینٍ [۱] که این سخن رسولی بزرگوار است. نیرومند، در نزد خداوند عرش، صاحب مکانت، در آنجا مورد اطاعت (فرشتگان) و امین است.
در این آیات ، جبرئیل را به شش صفت توصیف کرده‌اند که نشان از جلالت قدر جبرئیل دارد.[۲]
در بعضی از آیات قرآنی به موجودی اشاره شده که به نظر می‌رسد از حیث مقام اشرف از ملائکه است. این موجود”روح” نام دارد. موارد استعمال کلمه”روح” در قرآن بسیار متنوع است. از آن‌جمله به معنى فرشته بزرگى از فرشتگان خاص خدا یا مخلوقى برتر از فرشتگان آمده: تَنَزَّلُ الْمَلائِکَهُ وَ الرُّوحُ فِیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ [۳] در شب قدر فرشتگان، و روح، به فرمان پروردگارشان براى تقدیر امور نازل مىشوند.
یَوْمَ یَقُومُ الرُّوحُ وَ الْمَلائِکَهُ صَفًّا [۴] در روز رستاخیز روح فرشتگان در یک صف قیام مىکنند، [۵]
روح برترین فرشته خداوند است
در حدیثى از امام صادق علیه السلام نقل شده است که شخصى از آن حضرت سؤال کرد: آیا روح همان جبرئیل است؟ امام علیه السلام در پاسخ فرمود: جبرئیل از ملائکه است، و روح اعظم از ملائکه است، مگر خداوند متعال نمىفرماید: تنزل الملائکه و الروح ؛ملائکه و روح نازل مىشوند؟ [۶]
در تفسیر على بن ابراهیم آمده است: روح فرشتهاى است برتر از جبرئیل و میکائیل و او با رسول اللَّه همراه بود و با امامان نیز همراه است.[۷]این روایت به خوبی بر فرشته بودن روح دلالت دارد.در روایت دیگری از امیر مؤمنان علی علیه السلام می‌خوانیم: روح فرشته‌ای از فرشتگان است که دارای هفتاد هزار صورت است و هر صورت او دارای هفتاد هزار زبان است و برای هر زبان او هفتاد هزار لغت است که با این لغات خدا را تسبیح می‌گوید و از هر تسبیح او فرشته‌ای آفریده میشود که در روز قیامت با سایر فرشتگان پروازمی‌کند.[۸]
در بعضى از روایات اهل سنت از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و اله نقل شده که فرمود: روح لشکرى از لشکریان خدا است که ملائکه نیستند، آنها داراى سر و دست و پا مىباشند، سپس پیامبر صلی الله علیه و اله این آیه را تلاوت فرمود: یَوْمَ یَقُومُ الرُّوحُ وَ الْمَلائِکَهُ صَفًّا سپس افزود: اینها لشکرى هستند و آنها لشکر دیگرى.[۹]
کلام صدرالمتألّهین:
ایشان در کتاب “مفاتیح الغیب” موجودات عالم ملکوت را به دو دسته تقسیم فرموده‌اند:
دسته اول: هیچ‌گونه تعلقی به عالم اجسام ندارند و در ارتباط با موجودات جسمانی نیستند. به آنها کروبین می گویند که خود دو دسته اند:
الف- بعضی از آنها “مهیمون” نام دارند که به قدری مستغرق دریای احدیت اند حتی به خودشان هم التفاتی ندارند و در روایت نبوی وارد شده: لا یعلمون أن الله خلق آدم و إبلیس یعنی اصلا نمی دانند که خداوند موجوداتی به نام آدم و ابلیس آفریده است!
ب- گروهی دیگر از کروبین، “اهل جبروت” نام دارند و واسطه فیض الهی به بندگانند. بزرگ ترین این گروه که رئیس ایشان است، روح نام دارد و در سوره قدر به آن اشاره شده است. همین روح در بعض روایات به عنوان القلم الاعلی (قلم بلندتر) و در بعضی دیگر به نام عقل اول آمده است. همین موجود که روح نام دارد اولین موجود در طبقه کروبین است و آخرین موجود در این طبقه، جبرئیل علیه السلام است (زیرا در عالم مجردات ترتب سببی و مسببی وجود دارد و هر کدام از موجودات این عالم مقام مشخصی دارند.)
دسته دوم: ارواحی هستند که متعلق به عالم اجسام اند و به آنها روحانیات می‌گویند.[۱۰]
چنان‌چه ملاحظه فرمودید: طبق نظر ملا صدرا از بین دسته دوم ملائکه (اهل جبروت) روح از همه بلند مرتبه‌تر است. البته در صورتی که کلمه ملائکه را به همه اهل جبروت اطلاق کنیم و الا اگر به غیر از روح به بقیه اطلاق ملائکه شود، روح جزء ملائکه نخواهد بود.
نظر علامه طباطبایی:
علامه طباطبایی روح را غیر از فرشته ها می‌دانند. ایشان در المیزان ذیل آیه ۳۸ سوره نبأ تحقیق مفصلی راجع به استعمالات کلمه روح در قرآن نموده‌اند و در بخشی از آن می‌فرمایند:
در بعضى از موارد هم (لفظ روح) بدون قید ذکر کرده، مثلا فرموده:” تَنَزَّلُ الْمَلائِکَهُ وَ الرُّوحُ فِیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ”، که از ظاهر آن بر مىآید روح موجودى مستقل و مخلوقى آسمانى و غیر ملائکه است.[۱۱]
اما این برداشت از ظاهر آیه صورت گرفته که ملائک و روح به صورت جدا بیان شده‌اند، لیکن به نظر می رسد این برداشت ظاهری خلاف استعمالات قرآنی است مثلا در آیه: مَن کَانَ عَدُوًّا لِّلّهِ وَمَلآئِکَتِهِ وَرُسُلِهِ وَجِبْرِیلَ وَمِیکَالَ فَإِنَّ اللّهَ عَدُوٌّ لِّلْکَافِرِینَ [۱۲] هر که دشمن خدا و فرشتگان او و پیامبرانش و جبریل و میکال باشد ، خدا هم دشمن کافران است.
در این آیه جبرئیل و میکائیل جدای از ملائکه ذکر شده اند در حالی که آنها جزء ملائکه‌اند و به خاطر اهمیت جدا بیان شده‌اند.
_____________________
پی نوشت:
[۱]. تکویر: ۱۹- ۲۱
[۲]. ترجمه المیزان، ج۲۰، ص: ۳۵۷
[۳]. سوره قدر آیه ۴
[۴]. آیه ۳۸ سوره نبا
[۵]. تفسیر نمونه، ج۱۲، ص: ۲۵۲
[۶]. تفسیر الصافی، ج۵، ص: ۳۵۳ و البرهان فی تفسیر القرآن، ج۵، ص: ۷۰۱: جبرئیل من الملائکه، و الروح اعظم من الملائکه، أ لیس ان اللَّه عز و جل یقول: تنزل الملائکه و الروح؟
[۷]. تفسیرقمی،ج۲،ص۳۵۷وص۴۰۲: الروح ملک اعظم من جبرئیل و میکائیل و کان مع رسول اللَّه و هو مع الأئمه علیهم السلام.
[۸]. روضهالواعظین،ج۲،ص۴۹۲: الروح ملک من الملائکه له سبعون ألف وجه و لکل وجه منها سبعون ألف لسان لکل لسان منها سبعون ألف لغه یسبح الله تبارک و تعالى بتلک اللغات کلها یخلق من کل تسبیحه ملک یطیر مع الملائکه یوم القیامه –
[۹]. تفسیر نمونه، ج۲۷، ص: ۱۸۵: الروح جند من جنود اللَّه لیسوا بملائکه لهم رؤس و ایدى و ارجل، ثم قرا یَوْمَ یَقُومُ الرُّوحُ وَ الْمَلائِکَهُ صَفًّا، قال هؤلاء جند و هؤلاء جند
[۱۰]. و معظمهم و رئیسهم هو الروح الأعظم المشار إلیه فی قوله تعالى: یَوْمَ یَقُومُ الرُّوحُ وَ الْمَلائِکَهُ صَفًّا و یقال له باعتبار القلم الأعلى و باعتبار آخر العقل الأول و هذا الروح أول طبقه الکروبیین و آخرهم روح القدس المسمى جبرئیل ع لأنها مترتبه ترتبا سببیا و مسببیا کل له مقام معلوم: مفاتیح الغیب صفحه ۳۳۹
[۱۱]. ترجمه المیزان ج۲۰،ص۲۸۱
[۱۲]. سوره بقره،آیه ۹۸
اللهم صل علی محمد وال محمد و عجل فرجهم
منبع: پایگاه اینترنتی رهروان ولایت
