فاروق اعظم کیست؟

فاروق به معنای جدا کنندۀ حق از باطل است کسی که با دانش خود حق را از باطل جدا کند فاروق نامیده می‌شود، از این رو حضرت علی‌ (علیه‌السلام) در زمان حیات پیامبر اکرم‌ (صلی‌الله‌علیه‌واله‌وسلم) به دلیل قضاوت‌هایی که جدا کنندۀ حق از باطل بود، از سوی آن حضرت «فاروق اعظم» نامیده شد. و این قضاوت‌ها نشانگر علم و دانش حضرت علی‌ (علیه‌السلام) است و اینجاست که حدیث َ «أَنَا مَدِینَهُ الْعِلْمِ وَ عَلِیٌّ بَابُهَا؛ من شهر علمم و علی دوازۀ آن»[۱] معنا پیدا می‌کند.

این  لقب که اختصاصی امیرمؤمنان (علیه‌‌السلام) است از روایات زیادی در منابع شیعه و سنی به دست می‌آید. از باب نمونه تنها به یکی از این روایات اشاره می‌کنیم:
ابوذر می‌گوید: از رسول خدا شنیدم  که خطاب به علی (علیه‌السلام) می‌فرمود: «ُأَنْتَ الْفَارُوقُ الَّذِی یُفَرِّقُ بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِل؛ یا علی تو جدا کنندۀ حق از باطل هستی».[۲]

از کلمه می‌فرمود به دست می‌آید که نه فقط یکبار بلکه پیامبر بارها علی‌ (علیه‌السلام) را فاروق خطاب نموده است.
افزون بر این روایات، خود حضرت بارها می‌فرمود: «أَنَا فَارُوقُ الْأُمَّه[۳]؛ من فاروق امّت هستم».

با اینکه هیچ دلیلی وجود ندارد که در زمان حیات رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌واله‌وسلم) شخص دیگری غیر از امام علی‌ (علیه‌السلام) فارق نامیده شده باشد، امّا برخی در تلاشند که خلیفۀ دوم را هم فارق معرفی کنند و حتّی اخیراً در کالاهای رسانه‌ای خود از جمله فیلم‌ها و سریال‌ها به این امر پرداخته‌اند؛ در حالی که غافل از آنند که خلیفه دوم خود در پاسخ بسیاری از احکام، ناتوان می‌ماند به حضرت علی‌ (علیه‌السلام) رجوع می‌کرد و خود می‌گفت: لَوْ لَا عَلِیٌّ لَهَلَکَ عُمَرُ؛ اگر علی نبود عمر هلاک می‌شد.[۴] و چگونه می‌توان کسی را که خود، اعتراف دارد دیگری افضل و علمش بیشتر از اوست، فاروق اعظم نامید؟با اینکه گفتیم فارق کسی است که بر اثر دانش و علم خود قضاوت‌های درستی می‌کرد.

بسیاری از قضاوت‌های خلیفه دوم نادرست بود و حضرت علی (علیه‌السلام) آنها را اصلاح می‌کرد؛ از جمله هنگامی که زنی شوهرش مسافرت بود و قبل از نه ماه زایمان کرد. عمر خواست او را سنگسار کند، حضرت علی (علیه‌السلام) با استناد به آیه «حَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهْرًا؛ و دوران حمل و از شیر باز گرفتنش سی ماه است.[احقاف-۱۵] زن را تبرئه نمود. [۵] و این تنها یکی از قضاوت‌های نادرست وی بود و موارد بسیاری وجود دارد که در منابع فریقین (شیعه و سنّی) آمده است.

افزون بر این، از برخی منابع تاریخی نیز استفاده می‌شود که یهود لقب فاروق را به خلیفۀ دوم دادند. «طبری» که خود از اهل سنت است، از «ابن شهاب زهری» نقل کرده است که اولین کسی که این لقب را به عمر داد، اهل کتاب بودند و مسلمانان نیز تحت تأثیر آنان قرار گرفتند. و به ما نرسیده که پیامبر در این باره چیزی گفته باشد.[۶]

علاوه بر این، عمر هیچ گاه فاروق را در مورد خود به کار نبرد و در صحاح ستّه اهل سنت نیز چنین چیزی یافت نمی‌شود.[۷] در حقیقت این از دسیسه‌های معاویه بود که دستور داد هر فضیلتی که علی (علیه‌السلام) دارد، مشابه آن برای شیخین تکرار شود.

بنابراین امیرالمومنین امام علی (علیه‌السلام) فاروق اعظم است و کسی غیر از او شایستگی چنین لقبی را ندارد.

————————-

پی‌نوشت:

[۱]حر عاملى، وسائل الشیعه، مؤسسه آل البیت علیهم‏السلام قم، ۱۴۰۹ ق، ج۲۷، ص۳۴.
[۲]علامه مجلسى، بحار الأنوار، مؤسسه الوفاء بیروت – لبنان، ۱۴۰۴ق، ج۳۸، ص۲۲۷.
[۳]بحار الانوار، ج۵۳، ص۳۹.
[۴]کلینى، الکافی، دار الکتب الإسلامیه، تهران، ۱۳۶۵ ش، ج ۷، ص  ۴۲۱.
[۵]بحار الانوار، ج۳۰، ص۱۱۰.
[۶]طبرى، تاریخ طبرى، ترجمه ابو القاسم پاینده، تهران، اساطیر، چ پنجم، ۱۳۷۵ش،  ج۵، ص۲۰۳۱.
[۷]ابن اثیر، الکامل، ترجمه ابو القاسم حالت و عباس خلیلى، تهران، مؤسسه مطبوعاتى علمى، ۱۳۷۱ش. ج۹، ص۸۷.

جانشینی پیامبر در غدیر خم