منظور از حدیث «صحیح» در اصطلاح قدما و متاخران چیست؟
«حدیث صحیح» در اصطلاح قدمای از محدثان، معنائی دارد که کاملاً با اصطلاح محدثان متاخر متفاوت است.
در اصطلاح قدماء حدیثی را صحیح می‌نامند که قرائن داخلی «سند روایت» و یا قرائن خارجی، بر صدور آن از معصومین (علیهم السلام) گواهی دهد. حال مقصود از قرائن خارجی چیست؟ در این جا مجال توضیح آن نیست. کسانی که با این اصطلاح آشنائی دارند، از واقعیت این گونه قرائن کاملاً آگاهند.
در اصطلاح قدماء، صحت حدیث به معنی اطمینان و وثوق به صدور روایت از معصوم است. خواه این وثوق، مورد وثاقت راویان آن حدیث باشد، و یا معلول یک رشته قرائنی که صدور حدیث را از معصوم کاملاً تصدیق و تأیید نماید.
این اصطلاح بر مذاکرات روزانه ما نیز حاکم است. همگان در موارد گزارش‌های اصل، چنین اصطلاحی را به کار می‌بریم. صحت گزارش را گاهی از وثاقت و راستگوئی گزارشگر آن به دست می‌آوریم، و گاهی یک رشته قرائن موجود در راه گزارش صحت و استواری آن را ثابت می‌نماید. و در هر دو صورت، گزارش را صحیح و استوار می‌خوانیم.
در اعصار دیرینه، بسیاری از فقهیان، این اصطلاح را مبنای استنباط و افتاء خود قرار داده، و به روایاتی عمل می‌نمودند که از نظر آنان مورد وثوق بود.
اصطلاح رائج فقهاء شیعه تا قرن هفتم در مورد روایت صحیح همین بود. هر موقع کلمه «حدیث صحیح» از بیان و یا خامه آنان تراوش می‌نمود، جز حدیث مورد وثوق، چیز دیگری به ذهن آنان خطور نمی‌کرد. آنان کتاب‌های فقهی و استنباطی خود را بر این اساس نگاشته‌اند.
و کسانی که با کتب قدماء آشنائی مختصری دارند، از وجود این اصطلاح و گسترش آن در بیان آنان کاملاً آگاهند.
اکنون که با اصطلاح قدماء در مورد «حدیث صحیح» آشنا شدیم، شایسته است با اصطلاح متأخرین در این مورد نیز آشنا گردیم.
حدیث صحیح در اصطلاح متأخران
راه و روش فقهای شیعه در توصیف روایت به صحت، تا قرن هفتم بر اصطلاح قدماء استوار بود. همگان به احادیث صحیح –به معنی یاد شده- عمل می‌کردند. و هرگز در این قید نبودند که صحت روایت را از طریق وثوق به راوی بدست بیاورند، بلکه قرائن خارج از حدیث را نیز در نظر می‌گرفتند و پس از احراز وثوق و اطمینان به صدور، به حدیث عمل می‌نمودند.
ولی از قرن هفتم به بعد، به عللی (که در این مختصر مجال ذکر آن نیست) این اصطلاح تا حدودی کنار رفت و احادیث اسلامی بر اساس پایه اعتبار راوی آن، به اقسام چهارگانه منقسم گردید.
این اقسام عبارتند از:
۱-صحیح
۲- موثق
۳- حسن
۴- ضعیف.
در این تقسیم محور دو عامل است:
۱- مذهب
۲- وثاقت راوی
این توضیح آن:
الف- حدیث صحیح، حدیثی است که همه راویان آن امامی عادل باشند.
ب- حدیث موثق، حدیثی است که راویان و یا یکی از آنها غیر امامی بوده، ولی همگی در مذهب خود عادل و یا لااقل صادق و راستگو بوده باشند.
ج- حدیث حسن، حدیثی است که همه راویان آن امامی بوده، اما علمای رجال به عدالت آنان تصریح ننموده، ولی در عین حال آنها را ستوده باشند.
د- حدیث ضعیف، حدیثی است که فاقد مزایای اقسام سه گانه باشد (معالم الدین، بخش خبر واحد)، راوی و یا راویان آن «مجهول» (ناشناخته)، یا شناخته شده ولی «مهمل» (توصیفی از عدالت و غیره درباره او انجام نگیرد) یا «مطعون» باشد.
منبع : سامانه پاسخگویی به سوالات و شبهات دینی
