روایات فاطمیات یا فواطم چیست؟
روایات فاطمیات یا فواطم چیست؟
در روز دوشنبه اول ذی القعده سال ۱۷۳ قمری دختری پاک در بیت امامت و ولایت پا به عرصه وجود نهاد که او را هم نام با جده‌اش حضرت فاطمه زهرا (علیهاالسلام) فاطمه نامیدند.
او اولین دختر این خانواده بود که بعدها از طرف امام رضا(علیه‌السلام) ملقّب به «معصومه» شد.[۱]
حضرت فاطمه معصوم عالمه‌ی غیر معلمه و صاحب علم لدنی است.
روزى عده‌اى از شیعیان وارد مدینه شـدند و پرسش‌هایـى داشتند که مى‌خـواستند از محضر امام کاظم(علیه‌السلام) بپرسند.
امام(علیه‌السلام) در سفر بـودنـد، آنها ناگزیر پـرسش‌هاى خـود را نـوشته به خانواده امام(علیه‌السلام) تقـدیـم نمـودند، چـون عزم سفر کردنـد بـراى پاسخ پرسش‌هاى خـود به منزل امام(علیه‌السلام) شرفیاب شدند
و دیدند که امام(علیه‌السلام) هنوز از سفر تشریف نیاوردند؛ آنها امکان توقف نداشتند، اما دیدند حضرت معصومه(علیهاالسلام) که حدود شش سال سن داشت، پاسخ آن پرسش‌ها را نـوشته است.
بسیار شادمان شدند و آن نامه را تحویل گرفتند و از مدینه منـوره خارج شدند.
در بین راه با امام کاظم(علیه‌السلام) که از سفر باز می‌گشت ملاقات کردند و داستـان خـود را بـراى آن حضـرت شـرح دادند.
امام(علیه‌السلام) آن نوشته را از آنها طلبید هنگامـى که پرسش‌هاى آنان و پاسخ‌هاى حضرت معصـومه(علیهاالسلام) را ملاحظه کردند، سه بار فرمودند: «فداها ابوها» پدرش به قربانـش باد.[۲]
این حادثه شگفت، مبیّن آن است که حضرت معصومه(علیهاالسلام) همچون حضرت صدیقه طاهره، فاطمه‌زهراء(علیهاالسلام) «عالمه غیرمعلمه» است
و در خردسالی از رشد، دانـش بسیار گستـرده و کمال بالایی برخوردار بوده است.
یکـى از فضایل و مقامات و والاتـریـن عناوینـى که نشان دهنده‌ی بلنـدى مرتبه‌ی علـم و آشنایـى کریمه اهل بیت (علیهم السلام)
با معارف بلنـد اسلام و مکتب حیات‌بخـش تشیع است، محدثه بـودن آن حضرت مى‌باشد.
آن حضرت از جمله روایت کنندگان حدیث بود و چندین حدیث است که در سند آنها نام حضرت فاطمه معصومه(علیهاالسلام) به چشم می‌خورد که علامه بزرگوار امینی در کتاب شریف الغدیر به بعضی از آنها استناد می‌کند.
بزرگان علـم حـدیث چه شیعه و چه سنی بـدون هیچ درنگـى احادیث و روایات رسیـده از آن حضـرت را قبـول و به آن استناد مى‌نمایند
چرا که حضرتـش جز از افراد مورد وثـوق و اطمینان حدیث نقل نمى کند.
فاطمه معصومه(علیهاالسلام) یکی از راویانِ روایات فاطمیّات است.
در این روایات که از حضرت زهراء(علیهاالسلام) صادر شده، نام تمامی راویان «فاطمه» است و همگی از فرزندان ائمه(علیهم‌السلام) هستند.[۳]
در ادامه به ذکر چهار حدیث معروف می پردازیم که حضرت فاطمه معصومه(علیهاالسلام) با چند واسطه از حضرت فاطمه زهراء(علیهاالسلام) نقل فرمودند.
الف- حدیث غدیر
این حدیث شریف را علّامه امینی(ره) در کتاب ارزشمند خود؛ «الغدیر» از طریق ۱۱۰ نفر از صحابه و ۸۴ نفر از تابعین نقل کرده است که یکی از آن طرق،
نقل حضرت معصومه(علیهاالسلام) از حضرت زهراء(علیهاالسلام) می‌باشد:
نقل شده از فاطمه دختر على بن موسی‌الرضا(علیه‌السلام)، و او از فاطمه معصومه دختر موسی کاظم(علیه‌السلام)، از فاطمه دختر جعفر صادق(علیه‌السلام)،
از فاطمه دختر محمدباقر(علیه‌السلام)، از فاطمه دختر علی بن حسین(علیه‌السلام)، از أم کلثوم دختر امیر مؤمنان(علیه‌السلام)، از مادرش حضرت فاطمه‌زهراء(علیهاالسلام) که فرمودند:
«آیا کلام رسول خدا را که در روز غدیر فرمود: «هر که من مولای اویم ؛ علی مولای اوست» را از یاد بردید؟!!!»[۴]
ب. حدیث منزلت
به همان سلسله طریق فوق که ذکر شد حضرت از مادرشان حضرت زهراء(علیهاالسلام) نقل می‌فرماید:
قوله(صلی‌‌الله‌علیه‌وآله): «انت منی بمنزله هارون من موسی علیه‌السلام» ای علی! تو نزد من به منزله‌ی هارون نزد موسی هستی.[۵]
چند نکته در این دو روایت قابل تأمل است: اول آنکه، سلسله راویان این حدیث، زنان هستند.
نکته بعد، نام راویان است که جز یک مورد، همه «فاطمه» هستند؛ ازاین‌رو این روایت را به نام حدیث فواطم [فاطمه‌ها] می‌نامند.
مطلب دیگر آن است که راویان، همه از بنی‌هاشم و دختران معصوم‌اند و البته هر یک عمه‌ی راوی بعد هستند و مسئله‌ای که از همه مهم‌تر است،
نقل این دو روایت در کتب اهل سنت است.[۶]
ج- حدیث شب معراج پیامبر(صلی‌‌الله‌علیه‌وآله) در مورد فضیلت شیعیان
این حدیث را نیز حضرت فاطمه معصومه(علیهاالسلام) با چند واسطه از حضرت فاطمه زهراء(علیهاالسلام) و ایشان از رسول خدا(صلی‌‌الله‌علیه‌وآله) نقل فرموده است:
از فاطمه دختر على بن موسى‌الرضا(علیه‌السلام)، از فاطمه معصومه و زینب و ام‌کلثوم دختران موسى بن جعفر(علیه‌السلام)،
از فاطمه و سکینه دختران حسین بن على(علیه‌السلام)، از ام‌کلثوم دختر على(علیه‌السلام)، از فاطمه زهرا (س) دختر رسول خدا(صلی‌‌الله‌علیه‌وآله)نقل‌شده که فرمود:
«از رسول خدا(صلی‌‌الله‌علیه‌وآله) شنیدم که فرمودند:
«وقتى در شب معراج به آسمان برده شدم، داخل بهشت گردیده، قصرى از مروارید سفید و درخشان مشاهده کردم.
درى داشت که بر آن پرده‌ای آویزان و با تزیین به مروارید و یاقوت درخشندگى پیداکرده بود.
چون سرم را بالا بردم، دیدم بر آن در نوشته‌شده است: “لااله‌الاالله، محمد رسول‌الله، على ولی‌الله”.
و در کنار آن پرده، نوشته اى دیگر دیدم که در آن نوشته بودند مبارک باد مبارک باد بر شیعیان على؛ و کدام افراد مانند آنها مىباشند؟
وارد آن قصر شدم دیدم آن را از عقیق ساختهاند و درى از نقره که با زبرجد زینت داده بودند. بر در، پردهاى آویخته بودند.
بالاى سر خود نگاه کردم دیدم در آن نوشته اند “محمد رسول اللَّه على وصى المصطفى” و در گوشه اى دیگر نوشته بودند شیعیان على را به پاکى در هنگام تولد بشارت دهید …»[۷]
این حدیث طولانی به شرح مناقب امیر مؤمنان که پیامبر اسلام(صلی‌‌الله‌علیه‌وآله) در معراج با آن برخورد داشتند می‌پردازد و همان‌طورکه در سلسله راویان آن گذشت،
نیمی از راویان این حدیث بانوان‌اند و در این میان نام فاطمه‌معصومه(علیهاالسلام) نیز به چشم می‌خورد.
شیخ صدوق این روایت را در کتاب مسلسلات خود آورده است[۸] منظور از حدیث مسلسل، روایتی است که تمام راویان آن از یک عنصر مشترک مانند نام یا حالت یا گفتار و… برخوردار باشند،
مانند آنکه نام همه محمد، فاطمه و غیره باشد یا همگی با سوگند نقل حدیث کرده باشند.
د- حدیث دوستی آل محمد
این حدیث مشهور به فاطمیات، یکی از زیباترین روایات در مقام حب آل پیامبر است. مرحوم محمد شریف رازی (متوفای۱۳۷۹ش) می‌گوید:
«علت نام گذاری این حدیث به فاطمیات اینست که روایت کننده‌های آن، جز یکی دو نفر، همه فاطمه نام می‌باشند و حدیثی بسیار جالب و ارزنده است
و آن را علامه محدث شیخ محمد بن محمد بن احمد چشتی داغستانی در صفحه ۲۱۷ کتاب اللؤلؤه الثمینه فی الآثار المعنعنه المرویه، که در سال ۱۳۰۶ در مصر چاپ شده،
نقل نموده و سابقاً در حاشیه در طلای ضریح مقدس هم منقوش بوده و ما در کتاب آثار الحجه، ج۱، ص۸ هم نقل کردیم. و نیز خود این حدیث را شفاهاً از سید استاد علامه مجاهد آیه الله العظمی مرعشی نجفی استماع نموده‌ام».[۹]
علامه نجفی مرعشی به نقل از سید محمد غماری شافعی، از فاطمه دختر حسین رضوی، از فاطمه دختر محمد رضوی، از فاطمه دختر ابراهیم رضوی، از فاطمه دختر حسن رضوی،
از فاطمه دختر محمد موسوی از فاطمه دختر عبدالله علوی، از فاطمه دختر حسن حسینی، از فاطمه دختر ابوهاشم حسینی، از فاطمه دختر محمد بن احمد بن موسی مبرقع،
از فاطمه دختر احمد بن موسی مبرقع، از فاطمه دختر موسی مبرقع، از فاطمه دختر حضرت رضا(علیه‌السلام)، از فاطمه معصومه دختر حضرت موسی بن جعفر(علیه‌السلام)،
از فاطمه دختر حضرت صادق(علیه‌السلام)، از فاطمه دختر باقر(علیه‌السلام)، از فاطمه دختر حضرت زین العابدین (علیه‌السلام)، از فاطمه دختر امام حسین(علیه‌السلام)،
از حضرت زینب(علیهاالسلام) دختر حضرت امیرالمؤمنین(علیه‌السلام)، از حضرت فاطمه‌الزهراء(علیهاالسلام) روایت می‌کند:
«رسول خدا(صلی‌‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: «هرکس بر محبت خاندان محمد بمیرد، شهید از دنیا رفته است».[۱۰]
نکته مهم این روایت، نقل آن از قول یک شافعی است و نام همه راویان [جز حضرت زینب] فاطمه است؛
لذا این روایت را روایت فواطم یا فاطمیات می‌نامند. شاید بتوان این حدیث را زنانه‌ترین روایت موجود دانست.
آنچه در روایات بیان‌شده قابل‌درک است، آن است که قالب روایات بیان‌شده از جانب حضرت فاطمه‌معصومه(علیهاالسلام)،
روایاتی است ناظر بر امامت و ولایت شیعه و جایگاه آن و شناساندن این مطلب به مسلمانان؛
بانویی که رهرو راستین مادر بزرگوارشان بودند و همان مسیری را دنبال می‌کردند که زهرای مرضیه رفتند؛
مسیر دلدادگی به ولایت؛ مسیر اسلام و تحمل سختی تا پای جان‌فشانی در این راه.
_________________________
فواطم
[۱]. ریاحین الشریعه ج۵، ص۳۵
[۲]. بحارالانوار، ج۴۳، ص۸۶
[۳]. جامع المقال، ص ۴
[۴]. «أنسیتم قول رسول‌الله(صلی‌‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم) یوم غدیر خم: من کنت مولاه فعلی مولاه». الغدیر ج۱، ص۱۹۶
[۵]. امینی، الغدیر، ج۱، ص۱۹۶-۱۹۷. فواطم
[۶]. ابوالخیر شمس الدین محمد بن محمد بن جزرى شافعى، اسنى المطالب فى منافب سیدنا على بن ابى طالب.
[۷]. «عن فاطمه قالت: سمعت رسول الله یقول: لمّا اُسرِیَ بی الی السَّماء دخلتُ الجنه …». بحارالانوار، ج۶۵، ص۷۶-۷۷.
[۸]. شیخ صدوق، المسلسلات، ص۲۴۱ به بعد. فواطم
[۹]. برگرفته از کتاب «قم در گنجینه دانشمندان»، حاج شیخ محمّد شریف رازی، با تصرف .
[۱۰]. «الا من مات علی حب آل محمد مات شهیدا» چشتی داغستانی، محمد بن محمد بن احمد، اللؤلؤه الثمینه فی الآثار المعنعنه المرویه./ و عوالم العلوم و المعارف، ج۲۱، ص۳۵۵
این روایت در منابعی مانند کشف الغمه به شکل مفصل تری آمده است که در آنها مغفور ، تائب ، مومن و … پاداش کسی است که با حب آل محمد علیهم السلام از دنیا برود.
دودمان فواطم
