تاثیرات باد بهاری و پاییزی بر جسم و جان انسان
«سینه بگشا چو درختان به سوی باد بهار / زانکه زهر است ترا باد روی پاییزی»[۱]
در بیانات معصومین علیهم السلام از فصل بهار و پاییز و تاثیر بادها در این فصول سخن به‌میان آمده است.
مثلا حضرت علی علیه السلام در بیانی فرموده‌اند: «تَوَقَّوُا الْبَرْدَ فِی أَوَّلِهِ وَ تَلَقَّوْهُ فِی آخِرِهِ فَإِنَّهُ یَفْعَلُ فِی الْأَبْدَانِ کَفِعْلِهِ فِی الْأَشْجَارِ أَوَّلُهُ یُحْرِقُ وَ آخِرُهُ یُورِق»،[۲]؛ «از سرما در آغازش(فصل پاییز) بپرهیزید و در پایانش(طلیعه بهار) استقبال کنید؛ چه، سرما با بدن، همان کارى را می‌کند که با درختان می‌کند: در آغازش می‌سوزاند و در پایانش شاخ و برگ می‌رویاند.»
«ابن ابى الحدید یکی از شارحین نهج البلاغه در شرح این فراز، مواجه شدن بدن با سرماى ابتداى پاییز را به انسانى تشبیه مى‌کند که ناگهان از مکان بسیار گرم به‌خانه بسیار سرد وارد می‌شود، که موجب ضرر و زیان بر او می‌گردد، ولى مواجهه با سرماى طلیعه بهار،به‌دلیل آن‌که بدن با سرمای شدیدتری در زمستان خو گرفته است موجب ضرر نیست.»[۳]
و پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله وسلم در این زمینه فرموده‌اند: «اغْتَنِمُوا بَرْدَ الرَّبِیعِ فَإِنَّهُ یَفْعَلُ بِأَبْدَانِکُمْ مَا یَفْعَلُ بِأَشْجَارِکُمْ وَ اجْتَنِبُوا بَرْدَ الْخَرِیفِ فَإِنَّهُ یَفْعَلُ بِأَبْدَانِکُمْ مَا یَفْعَلُ بِأَشْجَارِکُم»،[۴]؛ «از سرمای بهار خود را مپوشانید زیرا آن‌چنان‌که درختان را سبز و خرم می‌کند جسم و روح شما را هم سبز و خرم و جوان می‌نماید ولی از سرمای پاییز خود را بپوشانید که با شما چنان می‌کند که با سبزه و گل و درختان می‌کند.»
البته در عین آن‌که معنای ظاهری این نوع روایات در جای خود صحیح و از جهت علمی هم اثبات شده است، می‌توان معنای باطنی هم برای آن در نظر گرفت، به این معنا که انسان موجودى اجتماعى، و اهل رفاقت و هم‌نشینی با دیگران است و بدین وسیله هم نیاز فطرى خود را پاسخ مى‌دهد و هم تاثیر مى‌گذارد و تاثیر مى‌پذیرد، محیط رفاقت و دوستی از محیط هایى است‌که نقش موثری در تربیت دارد.
به همین جهت است‌که توجه جدّی به این مسأله در تربیت، امرى ضرورى و اساسى است. رفاقت و معاشرت با نیکان و صالحان، عامل گرایش به نیکى و صلاح است و رفاقت و معاشرت با بدان و فاسدان، عامل گرایش به بدى و فساد است تا آن‌جا که دوستى با عاقلان و صالحان مانند قرار گرفتن در معرض نسیم بهارى است که زنده کننده و به بار نشاننده جان است و دوستى با جاهلان و فاسدان مانند قرار گرفتن در معرض سرماى پاییزى است که میراننده و خشک کننده است.
بنابراین می‌توان باد بهاری را به انفاس پاک انسان‌های صالح، که هم‌جواری با آنان مایه شکفتگی روح و روان است و باد پاییزی را به انفاس مردان پلید که نشستن در نزد آنان موجب مرگ روح آدمی است، تشبیه کرد.
و یا می‌توان باد بهاری را به عقل و این‌که انسان باید خود را در معرض نسیم رهنمودهای عقل قرار دهد، و باد پاییزی را به هوای نفس و وسوسه های آن تشبیه نمود، که باید به‌شدت از آن اجتناب کرد،
چنانچه جناب مولوی در مثنوی خود به این نوع تأویلات اشاره می کند:
«گفت پیغمبر ز سرمای بهار/تن مپوشانید یاران زینهار
زانکه با جان شما آن می‌کند/کان بهاران با درختان می‌کند
لیک بگریزید از سرد خزان/کان کند کو کرد با باغ و رزان
راویان این را به ظاهر برده‌اند/هم بر آن صورت قناعت کرده‌اند
بی خبر بودند از جان آن گروه/کوه را دیدند ندیدند کان بکوه
آن خزان نزد خدا نفس و هواست/عقل و جان عین بهارست و بقاست
…پس به تأویل این بود کانفاس پاک/چون بهارست و حیات برگ و تاک
از حدیث اولیا نرم و درشت/تن مپوشان زانکه دینت راست پشت»
بنابراین همان‌طور که باد پاییزی برای جسم انسان ضرر دارد، هم‌نشینی با دوست بد و نا اهل و پیروی از هوای نفس، برای جان آدمی مضرّ است و آن‌را فسرده می‌سازد، و بالعکس رفاقت با کسانی‌که در مسیر دین هستند و پیروی از راهنمایی‌های عقل، مانند نسیم بهاری برای جان آدمی سودمند و حیات بخش می‌باشد.
———————–
پی‌نوشت:
۱-دیوان شمس،غزل۴۳۹
۲- نهج البلاغه،ص۴۹۱
۳- ابن ابى الحدید، شرح نهج البلاغه ج ۱۸، ص ۳۱۹
۴- بحارالانوار،ج۵۹،ص۲۷۱
