سفارشات پیامبر(ص) در ماه رمضان

در آخرین جمعه از ماه شعبان، وجود پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) برای مردم خطبه ای پیرامون عظمت ماه خدا ایراد فرمودند تا مستمعین با شناخت منزلت ماه رمضان ماه مهمانی خدا با آمادگی کامل به این ضیافت وارد بشوند. نکاتی را رسول گرامی اسلام در این خطبه بیان فرمودند مانند همه ی بیانات شریفشان سرار از حکمت و نورانیت است و عمل به آن نیز موجب صفای دل هر مومنی خواهد شد.
از آنجایی که تمام خطبه طولانی است ما در اینجا اندکی از آن را به همراه توضیحاتی پیرامون آن بیان می کنیم.

ماه رمضان و تخلق به اخلاق الهی

«وَ هُوَ شَهْرٌ دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَی ضِیافَهِ اللَّهِ. ماهی که در آن به مهمانی خدا دعوت شده اید».[۱]
یعنی در این ماه میزبان خداست. و از آداب چنین مهمانی این است که مهمان کاری کند که صاحبخانه می کند، لذا به ما فرموده اند: «تَخَلَّقُوا بِأَخْلَاقِ اللَّه. بکوشید که به اخلاق خدا متخلّق شوید». [۲] حال اینکه به کدام صفت و اخلاق الهی متخلق بشویم، با توجه به سعی و همت افراد متفاوت است. هر کس به هر مقدار که متخلق شد به همان مقدار بهره مند می شود. آب دریا را گر نتوان کشید… پس به قدر تشنگی باید چشید.

روزه و باور قیامت

به خاطر عظمت ماه رمضانی که ما از درک آن عاجزیم، وجود مبارک حضرت می فرماید: « فَإِنَّ الشَّقِی مَنْ حُرِمَ غُفْرَانَ اللَّهِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْعَظِیمِ وَ اذْکرُوا بِجُوعِکمْ وَ عَطَشِکمْ فِیهِ جُوعَ یوْمِ الْقِیامَهِ وَ عَطَشَهُ. به درستی که شقی و بد عاقبت، کسی است که از آمرزش خدا در این ماه بزرگ محروم شود و به گرسنگی و تشنگی خود در این ماه، گرسنگی و تشنگی روز قیامت را یاد کنید».
تعبیر جالبی را حضرت بکار بردند، بدبخت کسی است که ماه رمضان بر او بگذرد و او مشمول مغفرت الهی نشود. چه نگاه لطیفی به واژه ها دارند، در ادبیات ما بدبخت کسی است که از وضع مالی مناسبی برخوردار نباشد، اما در لسان پیامر بدبخت غیر از این است.
اما راجع به گرسنگی و تشنگی در برخی روایات آمده است که «روزه بگیرد تا گرسنه شوید و درد گرسنگان را بچشید».[۳] این روایت به زبان ما سخن می گوید و الا چرا اصلا باید در جامعه اسلامی فقیری پیدا شود؟
اینکه پیامبر فرمود به فکر گرسنگی و تشنگی قیامت باشید به این خاطر است که عده ای در آنجا واقعا گرسنه اند و هر چقدر می خورند سیر نمی شوند، همانطور که در دنیا طمع مانع سیری آنها بود.

احترام به بزرگان و ترحم بر کودکان

«وَقِّرُوا کبَارَکمْ وَ ارْحَمُوا صِغَارَکمْ. سالمندان را احترام نمایید، بر خُردسالان رحم کنید».
باید دانست که بزرگی به سن نیست؛ بلکه اگر کسی از نظر مقام معنوی بزرگتر بود او شایسته اکرام بیشتر است هرچند به لحاظ سنی کوچک تر باشد. لذا نقل شده است که از عباس عموی پیامبر پرسیدند: شما بزرگ ترید یا رسول خدا؟ فرمود: او بزرگ تر است ولی من سن بیشتری دارم.[۴]
این نهایت ادب در گفتار است که یکی از درس های ماه مبارک به حساب می آید. بزرگی و کوچکی واقعی در قیامت معلوم خواهد شد.
بسا پیاده که آنجا سواره می آید… بسا سواره که آنجا پیاده خواهد شد
بسا اسیر که آنجا امیر می آید… بسا امیر که آنجا اسیر خواهد شد.

حفظ زبان

«وَ احفَظُوا ألسِنَتَکم.  زبانهای خود را [از آن چه نباید گفت] حفظ کنید». این فرمایشات پیامبر ناظر به روزه نیست، یعنی نه تنها زمانی که روزه هستید بلکه در طول ماه اینها را رعایت کنید این امور آداب روزه نیستند بلکه آداب ماه روزه اند. کما اینکه در غیر ماه هم باید این امور را مراعات کرد و از آنجایی که رعایت این مسائل در ماه مبارک اهمیت بیشتری دارد از این رو بیان شده است.
اما اینکه فرمودند زبانتان را حفظ کنید لازمه اش این است که انسان معرفتی نسبت به پروردگار عالم داشته باشد و او را بزرگ بشمارد و در محضر او هر حرفی را نزند.
تازه کسی که تنها مواظب باشد هر حرفی را نزند، هر غذایی را نخورد، به نماز و روزه اش اهمیت بدهد و… چنین کسی از مومنان معمولی است و الا طبق روایتی «اولیای خدا اگر سکوت می کنند؛ سکوتشان ذکر است. اگر حرف می زنند؛ حرفشان حکمت است. اگر بین مردم راه می روند؛ راه رفتنشان بین مردم برکت است. اگر نگاه می کنند؛ نگاهشان عبرت است…».[۵]

موقعیت شیطان در ماه رمضان

«والشَّیاطِینَ مَغْلُولَهٌ. و شیاطین دربند هستند». یکی از مشکلات در زندگی بشر به ویژه مومنین، وسوسه های شیطان است. و یکی از الطاف خداوند در ضیافتی که ترتیب داده این است که شیاطین مزاحم مهمانان الهی نیستند. البته ناگفته نماند که وسوسه شیطان نیز خود نعمتی الهی است. چون انسان با مبارزه با این وسوسه است که به جایی می رسد. اما به هر حال چون این ماه از همه لحاظ با ماه های دیگر تفاوت دارد از این حیث هم متفاوت است و شرایط قرب الهی برای مومنین روزه دار از این جهت بیشتر فراهم است.

ورع و پارسایی 

وقتی سخن رسول خدا (صلی الله علیه و اله) به اینجا رسید: «قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَقُمْتُ فَقُلْتُ یا رَسُولَ اللَّهِ مَا أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِی هَذَا الشَّهْرِ. امیرالمؤمنین (علیه‌ السلام) فرمود: پس من برخاستم و عرض کردم: یا رسول لله! بهترین اعمال در این ماه چیست؟
فَقَالَ یا أَبَا الْحَسَنِ أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْوَرَعُ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ. فرمود: یا ابا الحسن! برترین اعمال در این ماه پارسایی است از آن چه خدا حرام کرده است».
ورع که رسول خدا آن را افضل اعمال ماه رمضان بیان فرمودند دارای اقسامی ست:
پایین ترین مرحله آن است که انسان از معصیت بپرهیزد.
از این بالاتر پرهیز از مشتبهات است. (یعنی چیزی که شبهه ناک است و کاری که مشتبه است و حلال بودن آن معلوم نیست).
از این بالاتر پرهیز از حلال هایی است که +انسان را بسوی مشتبه می کشاند. (گاهی انسان درباره افراد سخن می گوید، ولی کم کم ممکن است سخن منتهی شود به جایی که غیبت مومنی می رود)
و آخرین مرحله ورع که ورع صدیقین است آن است که انسان از هرچه غیر خداست وارسته باشد.
زهر چه غیر یار استغفرالله… زبود مستعار استغفرالله.
لذای در دعای کمیل امیر مومنان (علیه السلام) می فرماید:
«وَ قَلْبِی بِحُبِّکَ مُتَیَّماً. بارالها قلب مرا به محبت و دوستی خود شیدا و بی قرار کن». این همان مرحله ی صدیقین است که قلب، از غیر خدا وارسته باشد.

منبع جهت مطالعه بیشتر: حکمت عبادات، آیت الله جوادی آملی

– – – – – – – – – –

اعمال

پی نوشت:
[۱]. امالی شیخ صدوق، ص۲۲۶-۲۱۸.
[۲]. بحار الأنوار، علامه مجلسی. الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار ،  ج‏ ۶۷: ۳۷۲٫
[۳]. من لا یحضره الفقیه. شیخ صدوق. ج ۲٫ ص ۷۳٫
[۴]. کحل البصر فی سیره سید البشر، محدث قمی. ص ۵۸٫
[۵]. کافی، کلینی، ج ۲، ص ۲۳۷٫