احکام سفر و نماز مسافر

انسان مسلمان باید در سفر  نمازهای چهار رکعتی را دو رکعت(شکسته) بخواند به شرط آن که مسافرتش (رفت و برگشت) از هشت فرسخ شرعی که حدود ۴۵ کیلومتر است کمتر نباشد

سؤال ۱: مسافر باید نماز ظهر و عصر و عشاء را با هشت شرط، شکسته به جا آورد یعنی۲ رکعت به جا آورد لطفاً آن شرایط را بیان فرمایید؟
جواب: ۱ـ آن که سفر او کمتر از هشت فرسخ شرعی نباشد

۲ـ آن که از اول مسافرت قصد هشت فرسخ را داشته باشد

۳ـ آن که در بین راه از قصد خود برنگردد

۴ـ آن که نخواهد پیش از رسیدن به هشت فرسخ از وطن خود بگذرد، یا ده روز یا بیشتر در جایی بماند

۵ـ آن که برای کار حرام سفر نکند

۶ـ آن که از صحرانشینهایی نباشد که در بیابانها گردش می‌کنند و هر جا آب و خوراک برای خود و حشم‌شان پیدا کنند می‌مانند و بعد از چندی به جای دیگر می‌روند.

۷ـ آن که شغل او مسافرت نباشد

۸ـ آن که حد ترحض برسد یعنی از وطنش یا جایی که قصد کرده ده روز در آن جا بماند، به قدری دور شود که دیوار شهر را نبیند و صدای اذان آن را نشود. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع, ج۱, ص۷۰۸ الی۷۳۲)

سؤال ۲: کارمند اداره‌ای هستم و برای انجام کار اداری بایستی همه روزه با وسیله شخصی و یا عمومی به خارج از حد مسافت شرعی سفر نمایم به طوری که هیچ وقت از سال نمی‌توانم ده روز کامل در منزل و یا در محل کار بدون سفر توقف نمایم و در طول ماه نیز چندین بار به مراکز شهرستان و استان بایستی سفر نمایم بفرمایید تا زمانی که تابع شرایط فوق الذکر باشم نماز و روزه در منزل چه حکمی‌ دارد و نماز و روزه اینجانب در سفر به مراکز شهرستان و استان و سایر نقاط ایران خارج ار کار اداری چه حکمی دارد؟
جواب: اگر منزل وطن شما است نماز و روزه در منزل تمام و صحیح است و نسبت به مسافرت شغلی به خارج از وطن و مراکز شهرستان و استان نظر مراجع متفاوت است به نظر مقام معظم رهبری، مکارم شیرازی، صافی، سیستانی، و بهجت و بعضی دیگر نماز شما در سفر شغلی تمام و روزه صحیح است و به نظر بعضی دیگر نماز شکسته است. مرجع تقلید خود را تعیین فرمایید تا مطابق نظر ایشان پاسخ داده شود. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع, ج۱, ص۷۲۶ و۷۲۷)

سؤال ۳: راننده هستم و شاید در ماه اصلاً مأموریتی پیش نیاید آیا نماز و روزه‌ام درست است یا نه؟
جواب: اگر معمولاً در شهر رانندگی می‌کنید و اتفاقاً سفر خارج از شهر برای شما پیش می‌آید در مسافرت نماز شکسته است و روزه صحیح نیست. (ر.ک توضیح المسائل امام خمینی(ره), م ۱۳۱۱)

سؤال ۴: تکلیف نماز و روزه خلبانان هواپیماهای شکاری که اغلب روزها از پایگاه پرواز می‌نمایند و مسافتی خیلی بیشتر از حد شرعی را طی نموده و مجدداً مراجعت می‌نمایند چیست؟
جواب: حکم راننده را دارند یعنی نماز آنها کامل و روزه آنها صحیح است. (ر.ک استفتائات جدید امام خمینی(ره), ج۱, ص۲۳۹, س۳۶۲)

سؤال ۵: اینجانب باشغل کامیون داری و رانندگی امرار معاش می‌نمایم و نمازم را تمام خوانده و روزه‌ام را می‌گیرم ولی گاهی که کامیون خراب می‌شود و احتیاج به تعمیر دارد برای به دست آوردن لوازم آن مجبور می‌شوم با ماشین کرایه، به تهران یا شهرستانهای دیگر بروم و لوازم مورد لزوم کامیون را پیدا و خریداری کنم آیا این کار جزء شغل من محسوب است یا نه؟ چون تاکنون نمازم را درست خوانده‌ام و روزه‌ام را می‌گرفتم؟
جواب: شغل محسوب نمی‌شود و احکام مسافر دارد و روزه‌هائی که گرفته باید اعاده و نمازهایی که تمام خوانده به صورت قصر (شکسته) قضا شود. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره), ج۱, ص۲۴۳ س۳۷۰)

سؤال ۶: برادرانی که در سپاه کارشان گشت می‌باشد یعنی با اتومبیل در یک محدوده می‌گردند تا امنیت برقرار باشد، حکم نماز و روزه‌شان به چه صورتی است؟
جواب: اگر شغلشان گشت در مقدار مسافت شرعی است نمازشان تمام و روزه صحیح است. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره), ج۱, ص۲۴۷, س۳۸۱)

سؤال ۷: کسی که شغلش مسافرت است اگر برای کار دیگری سفر کند مثلاً برای زیارت یا حج سفر کند نماز او به چه شکل است؟
جواب: باید نماز را شکسته بخواند ولی اگر مثلاً راننده اتومبیل خود را برای زیارت کرایه بدهد و در ضمن خودش هم زیارت کند، باید نماز را تمام بخواند. (ر.ک توضیح المسائل امام خمینی(ره), م ۱۳۰۷)

سؤال ۸: کسی که شغلش مسافرت است اگر ده روز یا بیشتر در وطن خود بماند یا در غیر وطن خود بماند خواه قصد ماندن ده روز را داشته باشد یا نداشته باشدحکم او چیست؟
جواب: باید در سفر اولی که بعد از ده روز می‌رود، نماز را شکسته بخواند. (ر.ک توضیح المسائل امام خمینی(ره), م ۱۳۱۲)

سؤال ۹: کسی که در شهرها سیاحت می‌کند و برای خود وطنی اختیار نکرده نماز او به چه صورتی است؟
جواب: باید نماز را تمام بخواند. (ر.ک توضیح المسائل امام خمینی(ره), م ۱۳۱۵)

حد ترخص

سؤال ۱: حد ترخص به چه فاصله‌ای می‌گویند؟ آیا منظور از ندیدن دیوار شهر و نشنیدن صدای اذان منظور همان جایی است که نماز شکسته می‌شود یا آنکه از آن نقطه باید به فاصله ۵/۲۲ کیلومتر دور شد و بعد از آن نماز شکسته می‌شود؟
جواب: حد ترخص فاصله‌ای است که بعد از آن صدای اذان شنیده نمی‌شود و خانه‌های شهر به وضوح دیده نمی‌شود مسافت شرعی تقریباً ۵/۲۲ کیلومتر است که کسی قصد رفتن و برگشتن به آنجا را داشته باشد پس از عبور از حد ترخص باید نماز را شکسته بخواند در شهرهایی که دیوار ندارد شروع مسافت را از آخرین خانه‌های شهر محاسبه نمایید و در داخل شهرهای بزرگ مثل تهران اگر چه ۵/۲۲ کیلو متر بروید نماز شکسته نمی‌شود. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره) ج۱, ص ۱۹۲, س۲۳۵, ص۱۹۴, س۲۳۸ وس۲۴۲)

سؤال ۲: کسی که قصد اقامت ده روز کرده آیا می‌تواند از حد ترخص خارج شود و مدت یک روز یا بیشتر در جای دیگر بماند؟ (مقلد امام خمینی)
جواب: مسافری که می‌خواهد ۱۰ روز در محلی بماند، اگر از اول قصد داشته باشد که در بین ده روز به اطراف برود چناچه جایی که می‌خواهد برود خطه سور بلد اقامت (محدود محل اقامت) یا از بساتین و باغات اطراف آن باشد به مقداری که رفتن به آنجا منافی با صدق اقامت در بلد نباشد باید در تمام ده روز نماز را تمام بخواند ولی چنانچه بخواهد کمتر از ۴ فرسخ برود چنانچه در نیت او باشد که در بین ۱۰ روز یک مرتبه برود و بیش از دو ساعت رفتن و برگشتن را طول ندهد در همه ۱۰ روز باید نمازش را تمام بخواند. (ر.ک توضیح المسائل امام خمینی(ره), م۱۳۳۸)

سوال ۳: حداقل درهفته یک مرتبه به خانه‌مان که مسافت آن تا محل تحصیل بیشتر از ۴ فرسخ است می‌روم نماز طبق فتوای آقای لنکرانی و آقای بهجت چه حکمی دارد؟
جواب: طبق فتوای آیت الله لنکرانی بنابراحتیاط نماز در محل تحصیل شکسته می‌باشد ولی بنابر فتوای آیت الله بهجت نماز در غیر سفر اول کامل است. اگر مقلد آیت الله لنکرانی هستید که ایشان در این مسئله احتیاط کرده‌اند می‌توانید به آیت الله بهجت مراجعه و طبق نظر ایشان با شرایط ذکر شده در توضیح المسائل نماز خود را کامل بخوانید. (جامع المسائل آیت الله فاضل لنکرانی, ج۱ ,س ,توضیح المسائل آیت الله بهجت, م۱۰۶۲)

سؤال ۴: در ماه رمضان اگر شخص روزه‌دار که در سفر است هنگام اذان ظهر به حدود دو کیلومتری محل سکونت خود برسد حکم روزه او چگونه است؟
جواب: اگر روزه‌دار قبل از اذان ظهر به حد ترخص وطن خود برسد یعنی به جایی برسد که صدای اذان را بشنود و دیوار شهر را ببیند روزه او صحیح است و در غیر این صورت روزه باطل است. و برخی از فقها می‌فرمایند رسیدن به حد ترخص کافی نیست بلکه باید به خود وطن برسد. . (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع ج۱ , م۱۷۲۲)

توطن و اعراض

سؤال ۱: منظور از وطن اصلی که در رساله‌ها آمده است چیست؟
جواب: منظور وطنی است که در آنجا مکلف متولد شده است و جایگاه پدری او بوده است. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره), ج۱, ص ۲۵۲, س۳۹۴)

سؤال ۲: در شهری که عقیده دارم بازنشسته شوم و زندگی کنم نماز و روزه‌ام را بایستی به چه ترتیب بخوانم و بگیرم؟
جواب: تا در آن شهر پس از قصد توطن مدتی ساکن نشوید حکم وطن ندارد. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره), ج۱, ص ۲۵۲, س۳۹۷)

سؤال ۳: کسی که در سالهای اخیر که تهران از بلاد کبیره شده است به تهران آمده و قصد دارد در این شهر زندگی کند با چه شرایطی تهران وطن او محسوب می‌شود و آیا داشتن خانه ملکی یا استیجاری دخالتی در این جهت دارد یا خیر؟
جواب: چناچه در یکی از محله‌های تهران قصد سکونت دائم کند همان محله وطن او محسوب می‌شود و فرقی بین داشتن خانه ملکی و یا استیجاری نیست. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره), ج۱, ص ۲۵۳, س۳۹۸)

سؤال ۴: فردی که در وطن ثانی اقامت کرده است اما هر دو سه روز یک بار برای انجام کاری مجبور به طی مسافتی کمتر از هشت فرسخ می‌‌شود نماز و روزه‌اش را به چه نحو باید انجام دهد؟
جواب: اگر از وطن به کمتر از مسافت شرعی می‌رود نمازش تمام است ولی اگر فاصله به چهار فرسخ شرعی برسد و بخواهد این راه را برود و برگردد حکم مسافر پیدا می‌کند. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره), ج۱, ص ۲۵۵, س۴۰۴)

سؤال ۵: کسی که در شهری غیر از وطن اصلی خود اقامت گزیده است ولی قصد ندارد که مادام العمر در آنجا بماند و ممکن است بعد از مثلاً ده سال از آنجا منتقل شود آیا چنین شخصی می‌تواند در این شهر قصد توطن نماید؟
جواب: نمی‌تواند و بدون قصد توطن دائم یا ماندن به مقداری که صدق عرفی وطن تحقق یابد حکم وطن مترتب نمی‌شود.@#@ (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره), ج۱, ص ۲۵۹, س۴۱۲)

سؤال ۶: توطن و اعراض به چه معنی می‌باشد؟
جواب: توطن به معنی آن است که شخصی قصد اقامت دائم در جایی را داشته باشد و مدتی را درآنجا سکونت کند و اعراض به معنی انصراف و برگرداندن قصد توطن در محلی است. (ر.ک توضیح المسائل آیت الله فاضل, ج۱, ص۱۲۹, س۴۶۸ و ص ۱۲۷, س۴۵۸)

سؤال ۷: در مورد همسر و یا فرزندی که تکلیف شده و در منزل تابع شوهر و یا پدر خود می‌باشند آیا در مسئله ترک وطن تابع پدر ویا شوهر خود هستند و اگر پدر و یا شوهر ترک وطن نمود آنها هم همان حکم را پیدا می‌کنند و یا باید مستقلاً تصمیم بگیرند؟
جواب: زن و فرزندی که از حد تبعیت بالطبع بیرون آمده و صاحب اراده است در اتخاذ وطن و اعراض از آن و قصد اقامت تابع نیست و میزان تصمیم خود او است. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره), ج۱, ص ۲۶۴, س۴۲۸)

سؤال ۸: اگر انسان بخواهد به محلی که پدرش به دنیا آمده سفر کند آیا روزه او صحیح است یا خیر و آیا نمازش را باید شکسته بخواند؟
جواب: اگر وطن شما محسوب نشود ولو به واسطه تبعیت از پدر، روزه صحیح نیست و نماز هم شکسته است. (ر.ک توضیح المسائل امام خمینی(ره), م ۱۳۳۳)

سؤال ۹: محل تولد من شهر ری است الآن مدت شش سال است که به قم نقل مکان نموده‌ام هر وقت که به شهر ری مسافرت می‌کنم تکلیف نماز و روزه‌ام چیست؟
جواب: اگر از وطن قبلی اعراض نکرده‌اید یعنی تصمیم دارید که بعداً برای زندگی کردن به وطن قبلی برگردید نماز شما در آنجا تمام و روزه صحیح است. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره), ج۱, ص ۱۹۹, س۲۵۱)

سؤال ۱۰: اینجانب به همراه خانواده‌ام مجبور به انتقال شده‌ام اکنون مدت سه سال است که در شهرستان کاشمر هستیم و قصد سکونت دائم در این شهر را نداریم و از رفت و آمد به تربت حیدریه نیز ناگزیر هستیم، خواهشمند است ما را در مورد حکم مسافر بودن یا نبودن و نماز و روزه راهنمایی کنید؟ (مقلد مقام معظم رهبری)
جواب: نسبت به کاشمر که قصد سکونت دائم در آن را ندارید حکم مسافر دارید که با قصد ده روز در آنجا نمازتان تمام و روزه صحیح است و بدون قصد اقامت ده روز نماز شکسته است و روزه نمی‌توانید بگیرید و اما اگر از تربت حیدریه اعراض نکرده‌اید حکم وطن را دارد و نماز در آنجا تمام است و روزه صحیح می‌باشد. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع, ج۱, ص۷۳۹, م۱۳۳۱ و ۱۳۳۰)

سایر احکام مسافر

سؤال ۱: در جایی هستیم که نمازمان شکسته است اگر یقین به اینکه قبل از غروب آفتاب به وطن خود برسیم آیا ضرورت دارد نماز شکسته را نیز ادا نماییم و اگر آن را ادا نمودیم تکلیف ما در ارتباط با نمازمان در دیار خودمان چیست؟
جواب: نماز اول وقت فضیلت دارد و اگر نماز را در سفر شکسته خواندید کفایت می‌کند و وقتی به وطن خود رسیدید وظیفه دیگری ندارید. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره), ج۱, ص۳۰۱, س۵۶۵)

سؤال ۲: اگر ما نماز ظهر را نخوانیم و به مسافرت برویم و در آنجا نماز بخوانیم نماز ظهر و روزه‌مان را چگونه انجام دهیم؟
جواب: اگر نماز ظهر را نخوانده باشید و به مسافرت بروید در سفر باید نماز را شکسته بخوانید ولی روزه شما در صورتی که بعد از ظهر به سفر بروید در آن روز صحیح است. (ر.ک توضیح المسائل امام خمینی(ره), م ۱۳۶۷ وم۱۷۲۱)