افزایش نعمت با راهکار امام جواد(ع)
افزایش نعمت با راهکار امام جواد(ع)
آن چیزی که باعث آسایش، خیر و خوشی در زندگی می‌شود و سبب رفاه است را؛ نعمت گویند. [۱] هر انسانی به دنبال این است که زندگی‌اش پر نعمت و روزی باشد. به دست آوردن نعمت‌های بیشتر در زندگی خواسته همه افراد است. در زندگی توأم با ایمان، منشأ نعمت‌ها، خداست و برای کسب نعمت‌های بیشتر باید از فرمول الهی استفاده کرد. در این یادداشت به راهکاری مهم برای کسب و نگهداری نعمت‌ها در حدیث امام جواد(علیه‌السلام) می‌پردازیم.
افزایش نعمت ها با قدرشناسی
شکرگزاری در برابر نعمت‌ها، مواهب الهی را در زندگی ما بیشتر و بیشتر می‌کند. همچنانکه حضرت محمد بن علی الجواد(علیه‌السلام) فرمودند: «مَا شَکَرَ اللَّهَ أَحَدٌ عَلَى نِعْمَهٍ أَنْعَمَهَا عَلَیْهِ إِلَّا اسْتَوْجَبَ بِذَلِکَ الْمَزِیدَ قَبْلَ أَنْ یُظْهِرَ عَلَى لِسَانِهِ[۲] شکرگزاری نکرد بنده‌ای خدا را به علت نعمتی که به او داده شده مگر اینکه خداوند واجب کرد که نعمتش را بیشتر کند قبل از آنکه شکر الهی بر زبان بنده جاری شود.» در این حدیث حضرت بیان کردند که قبل از آنکه زبان بنده حمد و ستایش الهی را بگوید؛ خداوند دستور زیاد شدن نعمت‌ها را می‌دهد.
بسیار قدرناشناسی است که در مقابل نعمت‌های خداوند، زبانی شکرگزار نداشته باشیم. از این قدرنشناسی، امام نهم ما شیعیان به عنوان گناه یاد کرده و فرمودند: «نِعْمَهٌ لَا تُشْکَرُ کَسَیِّئَهٍ لَا تُغْفَر[۳] نعمتی که برای آن تشکر صورت نگیرد؛ مانند گناهی نابخشودنی است.» اما برای شکر نعمت، نیاز است نعمت‌ها را شناخت و از وجود آنها آگاه شد و غفلت نکرد.
امام جواد(علیه‌السلام) و شتربان
در سفری که امام از مدینه به کوفه آمدند به عنوان مزد به شتربان ۴۰۰ دینار دادند. امام وقتی غفلت شتربان را از شکر الهی دیدند؛ فرمودند: «سُبْحَانَ اللَّهِ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّهُ لَا یَنْقَطِعُ الْمَزِیدُ مِنَ اللَّهِ حَتَّى یَنْقَطِعَ الشُّکْرُ مِنَ الْعِبَاد[۴] سبحان الله، آیا نمی‌دانی که افزایش نعمت الهی قطع نمی‌شود مگر آنکه شکرگزاری بندگان قطع شود.» امام از ناسپاسی شتربان ناراحت شده و وظیفه شکرگزاری در برابر نعمت‌ها را به وی یادآور شدند. وظیفه‌ای که اگر درست انجام شود؛ شاهد بارش نعمت‌های گوناگون در زندگی و زیاد شدن آنها خواهیم بود.
اهمیت شناخت نعمت‌ها
برای عمل به حدیث امام جواد(علیه‌السلام) و انجام وظیفه در برابر نعمت‌های خداوند، می‌بایست ابتدا نعمت‌ها را شناخت. از این رو سفارش به شناخت نعمت‌های الهی همواره سفارش پیشوایان دینی بوده است. قرآن این سفارش حضرت موسی(علیه‌السلام) را اینگونه روایت کرده است: «وَ إِذْ قَالَ مُوسىَ لِقَوْمِهِ یَقَوْمِ اذْکُرُواْ نِعْمَهَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ جَعَلَ فِیکُمْ أَنبِیَاءَ وَ جَعَلَکُم مُّلُوکاً وَ ءَاتَئکُم مَّا لَمْ یُؤْتِ أَحَدًا مِّنَ الْعَالَمِین[مائده/۲۰] و موسى به قوم خود گفت: اى قوم من، نعمتى را که خدا بر شما ارزانى داشته است یاد کنید، که از میان شما پیامبران پدید آورد و شما را صاحبان اختیار خویش کردو به شما چیزهایى عنایت کرد که به هیچ یک از مردم جهان عنایت نکرده است.» در این آیه علاوه بر آنکه حضرت موسی لزوم یادآوری نعمت‌های الهی را بیان کردند؛ برخی از نعمت‌های خدا را نیز ذکر کردند. نعمت‌هایی که هم مادی و هم معنوی است: پادشاهی در زمین و بعثت انبیاء.
قرآن کریم لزوم یادآوری نعمت‌ها را سفارش پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) نیز دانسته و بیان داشته است: «وَ اذْکُرُواْ نِعْمَهَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ مِیثَاقَهُ الَّذِى وَاثَقَکُم بِهِ إِذْ قُلْتُمْ سَمِعْنَا وَ أَطَعْنَا[مائده/۷] نعمتى را که خدا به شما داده است، و پیمانى را که با شما بسته است، بدان هنگام که گفتید شنیدیم و فرمانبردارى کردیم، یاد آورید.» در این آیه بحث تنها درباره نعمت‌های معنوی است. نعمتی که علامه طباطبایی در تفسیرش آن را اینگونه معرفی کرده است: «(نعمت در آیه) مواهب جمیله‌اى است که خداى تعالى در سایه اسلام عطا کرده است… ممکن هم هست که بگوئیم منظور از نعمت، حقیقت اسلام است، چون اسلام منشأ همه نعمت‌ها و برکات است، هر نعمتى را که ریشه‌یابى کنیم بالاخره به اسلام منتهى مى‌شویم[۵].» پس اسلام نعمت الهی است که بر ما منت نهاده شده و ما از آن بهره‌مند شدیم. برای تقویت و تعالی مرتبه ایمانی خود نیز لازم است شکر این نعمت را به جا آوریم.
نعمت‌ها در راستای برترین عطای الهی
برآورده شدن حاجت‌ها همواره به عنوان نعمت شناخته شده‌اند. اما چه بسا حاجت و نیازی بر طرف نشود و در این بر طرف نشدن، نعمت الهی وجود داشته باشد. نعمت‌ها همانگونه که باید سبب زندگی بهتر دنیوی ما شوند؛ می‌بایست با اولویتی بیشتر سعادت اُخروی ما را تأمین کند. بهترین نعمت و عطای الهی را حضرت محمد تقی(علیه‌السلام) در حدیثی اینگونه معرفی کردند: «الْحَوَائِجُ تُطْلَبُ بِالرَّجَاءِ وَ هِیَ تَنْزِلُ بِالْقَضَاءِ وَ الْعَاقِیَهُ أَحْسَنُ عَطَاءٍ[۶] حاجت‌ها با آرزومندی خواسته می‌شود و با حکم الهی برآورده می‌شود و(حُسن) عاقبت بهترین هدیه است.» در این روایت امام جواد عاقبت به خیری را بهترین عطا و هدیه الهی معرفی کردند. پس اگر حاجتی برآورده نشد؛ باید این را هم از نعمت‌های خدا دانست؛ نعمتی در راستای عاقبت به خیری ما.
کلام آخر
شناخت نعمت و شکرگزاری برای وجود آنها راهکار افزایش نعمت های الهی در زندگی ماست. اما باید توجه داشت گاهی نداشته‌ها نیز نعمت‌های الهی‌اند برای کسب سعادت ابدی و عاقبت به خیری.
پی‌نوشت
[۱] التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، مصطفوى، حسن، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، ۱۳۶۸ ش، ج۱۲، ص۱۷۷.
[۲] نزهه الناظر و تنبیه الخاطر، حلوانى، حسین بن محمد بن حسن بن نصر، مدرسه الإمام المهدی(عج)، قم، ۱۴۰۸ ق، ص۱۳۷.
[۳] همان.
[۴] تحف العقول، ابن شعبه حرانى، حسن بن على، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۶۳ش، ص۴۵۷.
[۵] المیزان فى تفسیر القرآن، طباطبایى سید محمد حسین، دفتر انتشارات اسلامى جامعهى مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۷ ق، ج۵، ص۲۳۱.
[۶] نزهه الناظر و تنبیه الخاطر، ص۱۳۶.
