چرا در شب های قدر روی بعضی اعمال و فرایض تاکیدشده؟

چرا در شب های قدر روی بعضی اعمال و فرایض تاکیدشده؟مثلا لزوم خوندن دعای جوشن کبیر چیه؟و چرا مثلا به خوندن سور ملک،دخان،روم و عنکبوت سفارش شده؟

در مورد جواب این سوال چند نکته است که عرض میکنم:
۱- شب قدر از شب های بزرگ و با فضیلت است که قرآن کریم آن را به بزرگی یاد کرده و از هزار ماه بهتر خوانده و فرموده: "فرشتگان و روح در آن شب به اذن خداوند فرود می آیند و قرآن در این شب نازل گردیده است".
شب قدر را به این جهت "قدر" نامیده اند که جمیع مقدّرات بندگان (چه مسلمان و چه غیر مسلمان) در تمام سال در آن شب تعیین می شود. شاهد این معنا سوره دخان است که می فرماید: "ما این کتاب مبین را در شبی پر برکت نازل کردیم. در آن شب هر امری طبق حکمت خداوند تنظیم و تعیین می گردد‍".
این بیان هماهنگ با روایات متعددی است که می گوید: در آن شب مقدّرات یکساله انسان ها تعیین می گردد و ارزاق و پایان عمرها و امور دیگر در آن شب مبارک تبیین می شود. البته این امر تضادی با آزادی اراده انسان ها و مسئله اختیار ندارد، چرا که تقدیر الهی به وسیله فرشتگان طبق شایستگی ها و لیاقت های افراد و میزان ایمان و تقوا و پاکی نیت و اعمال آن ها است، یعنی برای هر کس آن مقدر می کنند که لایق است و زمینه هایش از ناحیه او فراهم شده است.(۱)
عبادت و راز و نیاز در این شب از آن جهت بسیار ارزشمند است که انسان به وسیله ارتباط با خداوند و راز و نیاز با او، بهترین مقدرات را برای خود طلب می کند. همین طور ارزش عبادات در این شب بسیار بالاتر و برتر از شبهای دیگر است.
عبادت در آن شب فضیلت بسیار دارد و در نیکویی سرنوشت یکساله بسیار مؤثّر است. نسبت قدر به مثابه ورود بدون واسطه به درگاه حضرت حق است؛ ورودی که در آن وعده رحمت خاص الهی داده شده است. در این شب، انسان خود و حاجات خویش را به خدا عرضه کرده و از گناهان و اشتباهات خود توبه و به درگاه خدا انابه می کند و به این مناسبت از گناهان پاک می شود امّا آن که بدون عذر از فیض های شب قدر محروم شده، خود را با سوء اختیار، دچار شقاوت و بدبختی کرده است در لحظاتی که سرنوشت انسان تعیین می شود، نباید در خواب باشد و از همه چیز غافل و بی خبر، که در این صورت سرنوشت غم انگیزی خواهد داشت.(۲) برای این که انسان هر چه بیشتر از ثواب و رحمت الهی در این شب بهره مند شود و بهترین مقدّرات را نصیب خود کند، توصیه شده که این شب را تا صبح بیدار بماند.
انسانی که در مسیر ارتباط و اتصال با خداوند است، باید از فرصت ها استفاده نماید و زمانی که به منزل یار رسید، او را صدا بزند و با او ارتباط برقرار کند. بیدار بودن در این شب و عبادت نمودن موجب توجه قلبی انسان به خداوند عالم است. در زمانی که رزق و روزی و فیض الهی بر انسان ها در این شب ها می بارد، انسان باید از این موهبت الهی بیشترین بهره را ببرد و در خواب و غفلت نباشد و کسی که در این حالت با قرآن به سرگذاردن و با طلب کردن حاجات خویش از درگاه الهی با خضوع و خشوع، روی به خاک می ساید و اشک از دیدگان سرازیر می کند و با دعای خود از خدا حاجت می خواهد، نهایت تذلّل خود را در برابر عظمت الهی نشان می دهد و از خداوند می خواهد آینده روشنی را برای او ترسیم کند و این اتصال و ارتباط با خدا را استمرار بخشد تا این جرقه معنوی و اتصال به حقیقت الهی، ره توشه ای باشد برای حیات فردی و اجتماعی او به گونه ای که همیشه در مسیر تحصیل رضایت خداوند حرکت کند. کمال و خوشبختی واقعی انسان، اتصال با خدا و پیوند با قرآن کریم است که شب های قدر این اتصال را آسان تر می کند و باران رحمت می بارد و انسان بیدار و عاقل سعی می کند با شب زنده داری و بیداری این معارف نورانی را درک کند.
۲- از آن جا که دعای های توصیه شده و مثل دعای جوشن کبیر مشتمل بر هزار اسم الهی است خواندن آن در این شب (که ثواب هر عملی از هزار ماه بالاتر است) بسیار با ارزش خواهد بود. علامه مجلسی ضمن اعمال شب های قدر خواندن این دعا را بیان داشته اند.(۳)در روایت است که هر کس در ماه رمضان سه مرتبه آن را بخواند خداوند جسم او را بر آتش جهنم حرام فرماید و بهشت را برای او واجب کند و دو ملک برای او موکل فرماید تا او را از معاصی حفظ کند و مدت حیات خود در امان خدا باشد.(۴)اگر قرار است در ماه رمضان سه مرتبه خوانده شود کدام شبی بهتر از سه شب قدر است؟
۳- بعد بعضی اثرات برای بعضی دعاهای خاص در بعضی ایام وجود دارد که این رو هر کسی به آن عالم نیست و تنهی برای عده ای مشخص است مثل اهلبیت.همچون بعضی اذکار که در ساعات و ایام خاص توصیه می شود که اثرات خاص خود رو دارد.

پرسش:
چرا ما باید در شب قدر تا صبح بیدار باشیم ؟چه فایده ای داره؟

پاسخ:
شب قدر از شب های بزرگ و با فضیلت است که قرآن کریم آن را به بزرگی یاد کرده و از هزار ماه بهتر خوانده و فرموده: "فرشتگان و روح در آن شب به اذن خداوند فرود می آیند و قرآن در این شب نازل گردیده است".
شب قدر را به این جهت "قدر" نامیده اند که جمیع مقدّرات بندگان (چه مسلمان و چه غیر مسلمان) در تمام سال در آن شب تعیین می شود. شاهد این معنا سوره دخان است که می فرماید: "ما این کتاب مبین را در شبی پر برکت نازل کردیم. در آن شب هر امری طبق حکمت خداوند تنظیم و تعیین می گردد‍".
این بیان هماهنگ با روایات متعددی است که می گوید: در آن شب مقدّرات یکساله انسان ها تعیین می گردد و ارزاق و پایان عمرها و امور دیگر در آن شب مبارک تبیین می شود. البته این امر تضادی با آزادی اراده انسان ها و مسئله اختیار ندارد، چرا که تقدیر الهی به وسیله فرشتگان طبق شایستگی ها و لیاقت های افراد و میزان ایمان و تقوا و پاکی نیت و اعمال آن ها است، یعنی برای هر کس آن مقدر می کنند که لایق است و زمینه هایش از ناحیه او فراهم شده است.(۵)
عبادت و راز و نیاز در این شب از آن جهت بسیار ارزشمند است که انسان به وسیله ارتباط با خداوند و راز و نیاز با او، بهترین مقدرات را برای خود طلب می کند. همین طور ارزش عبادات در این شب بسیار بالاتر و برتر از شبهای دیگر است.
عبادت در آن شب فضیلت بسیار دارد و در نیکویی سرنوشت یکساله بسیار مؤثّر است. نسبت قدر به مثابه ورود بدون واسطه به درگاه حضرت حق است؛ ورودی که در آن وعده رحمت خاص الهی داده شده است. در این شب، انسان خود و حاجات خویش را به خدا عرضه کرده و از گناهان و اشتباهات خود توبه و به درگاه خدا انابه می کند و به این مناسبت از گناهان پاک می شود امّا آن که بدون عذر از فیض های شب قدر محروم شده، خود را با سوء اختیار، دچار شقاوت و بدبختی کرده است در لحظاتی که سرنوشت انسان تعیین می شود، نباید در خواب باشد و از همه چیز غافل و بی خبر، که در این صورت سرنوشت غم انگیزی خواهد داشت.(۶) برای این که انسان هر چه بیشتر از ثواب و رحمت الهی در این شب بهره مند شود و بهترین مقدّرات را نصیب خود کند، توصیه شده که این شب را تا صبح بیدار بماند.

پرسش:
آیا اینکه انسان در سال هر کاری خواست انجام بدهد و ماه رمضان بیاد و سه شب رو احیا بگیرد،کفایت میکند؟آیا به این نحو از برکات این شب ها بهره مند می شویم؟
پاسخ:
هر وقت انسان از عمل بد خویش، پشیمان شود، میتواند به درگاه خدا، رجوع کرده گذشته خویش را، جبران نماید، به خصوص اگر در ماه پربرکت رمضان، توبه کند، بسیار خوب است، امّا همانطور که میدانیم، توبه واقعی با برگشت دوباره انسان به گناه، سازگار نیست و اینکه یک سال گناه کرده بعد در ماه رمضان، توبه کنیم، این عمل اشتباه است و درک شب قدر هم به این معنا نیست که شب قدر را صرفاً بیدار باشیم و اعمال را بسنجیم، گرچه این کارها بسیار خوب است.
بزرگانی بوده اند که برای درک شب قدر، یکسال تمرین و مراقبه داشته اند تا توفیق درک این شب بزرگ را پیدا نمایند.
طبق آیه شریفه قرآن، "لَیْلَهُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْر"(7) عبادات و احیای آن، حداقل هزار برابر است و مرحوم شیخ عباس قمی در کتاب مفاتیح الجنان در اعمال شب قدر آورده که از بهترین اعمال این شب، نماز خواندن است.
در حدیثی امام صادق(ع) می فرمایند: در شب قدر یک صد رکعت نماز بخوان راوی میگوید: اگر نتوانستم ایستاده بخوانم چکار کنم؟ امام فرمود: نشسته بخوان، عرض کرد: اگر نتوانستم نشسته بخوانم، امام فرمود: در بستر بخوان.(۸)
پرسش:
برای درک حقیقت شب قدر باید چیکار کنم؟

پاسخ:
در مورد درک شب قدر هم باید چند نکته متذکر شویم:
اول:درک اهمیت این شب:
درک حقیقت شب قدر بسیار دشوار است تا آنجا که خدای تعالی در سوره قدر به پیامبر عظیم الشان خود (ص) می گوید: و ما ادراک ما لیله القدر. تو چه می دانی که شب قدر چیست. برای درک شب قدر همین قدر که انسان بتواند در آن احیا داشته باشد و به یاد خدا باشد و با خدای متعال انس بگیرد و دعا کند، کافی است.
دوم. توبه‏:
بهترین کارها در این شب، توبه است؛ چنان که شهید مطهری می‏فرماید:
«به خدا قسم! یک روزش یک روز است، یک ساعتش یک ساعت است، یک شب را اگر به تأخیر بیندازیم اشتباه می‏کنیم! نگویید فردا شب، شب بیست و سوم ماه رمضان است. یکی از لیالی قدر است و برای توبه بهتر است، نه، همین امشب از فردا شب بهتر است. همین ساعت از یک ساعت بعد بهتر است. هر لحظه از لحظه بعدش بهتر است. عبادت بدون توبه قبول نیست، اول باید توبه کرد. گفت: «شستشویی کن و آنگه به خرابات خرام» اول باید شست و شو کرد بعد وارد آن محل پاک و پاکیزه شد. ما تا توبه نکنیم، چه عبادتی می‏کنیم؟! ما توبه نمی‏کنیم و روزه می‏گیریم! توبه نمی‏کنیم و نماز می‏خوانیم! توبه نمی‏کنیم و به حج می‏رویم! توبه نمی‏کنیم و قرآن می‏خوانیم! توبه نمی‏کنیم و ذکر می‏گوییم! توبه نمی‏کنیم و در مجالس ذکر شرکت می‏کنیم! به خدا قسم، اگر شما یک توبه بکنید تا پاک بشوید و بعد یک شبانه روز نماز بخوانید با حالت توبه و پاکی؛ همان یک شبانه روز به اندازه ده سال شما را جلو می‏برد و به مقام قرب پروردگار می‏رساند. سوراخ دعا را گم کرده‏ایم، راهش را بلد نیستیم»(9)
صراط مستقیم برای نیل به کمال، همان بندگی و عبودیت است: (ان اعبدونی هذا صراط مستقیم) یس (۳۶)، آیه ۶۱. و گناه؛ یعنی، معصیت و شورش. بنابراین گناه کاملاً بر خلاف مسیر بندگی است؛ اگر عبودیت تنها راه نیل به مقام انسانیت است؛ پس گناه یعنی آتش زدن به خرمن هستی بشر؛ چون برای انسان، سرمایه‏ای بالاتر از انسانیت او نیست. اگر انسانیت را از انسان سلب کنند، او دیگر حیوانی بیش نیست و از این رو در بعضی از آیات، انسان‏های فاسد و گنه‏کار، چارپایان و فروتر از آنها (اولئک کالانعام بل هم اضل)اعراف (۷)، آیه ۱۷۹؛ فرقان (۲۵)، آیه ۴۴. خوانده شده‏اند.
سوّم. دعا:
حال که بنده از بیراهه به راه و از گمراهی به نور راه یافت و به منزل یار رسید؛ او را صدا بزند و با او ارتباط برقرار کند. دعا به معنای الفاظ و اوراد نیست. دعا؛ یعنی، ارتباط با خدا و الفاظ بیان آن حال در ارتباط است؛ لذا در حالات مختلف، دعاهای مختلف داریم. دعا اگر بیان حال نباشد، دعا نیست.(۱۰)
لذا درک شب قدر توفیق بزرگی است که نصیب همه کس نمی شود. از این رو بزرگانی که عاشق درک شب قدر بودند، تلاش های مستمر و طاقت فرسایی برای درک آن می کردند؛ نمونه اش عبادت یک ساله عالم بزرگوار «حاج ابراهیم کلباسی» است. او شب قدر را با عبادت درک کرد؛ زیرا به مدت یک سال، شب تا صبح عبادت کرد.
چهارم. تفکر، مباحثه علمی، معرفت‏:
پس از آنکه فرصت‏ها را غنیمت شمردیم و در افکار و اعمال خود بازنگری کرده، متوجه خطاهای خود شدیم، گناه و عزم جدی بر ترک گناه و اصلاح خود گرفتیم و رو به سوی معبود آورده، در محضر حضرت حق بار یافته‏ایم؛ دل‏ها، آماده شناخت هر چه بیشتر و دریافت‏های شهودی می‏گردد.
چه اینکه:
اولاً، به فرموده علی(ع): معرفت، مایه نورانیت دل،«المعرفه نور القلب»: (11) باعث نیل انسان به مقام رستگاری به مقام قدسی‏«المعرفه الفوز بالقدس»: (12). و دلیل بر فضیلت انسان‏«المعرفه برهان الفضل»: (13). است و اولین و مهمترین رکن ایمان همانا معرفت به خداوند است.«الایمان معرفه بالقلب»: (14). «افضلکم ایماناً افضلکم معرفه»: (15).
ثانیاً، در بین معارف، والاترین معارف، شناخت خداوند سبحان است.علی(ع): «معرفه اللّه سبحانه اعلی المعارف»: (16). «جاء رجل الی رسول اللّه(ص) قال: ما رأس العلم؟ قال: معرفه اللّه حق معرفته. قال: و ما حقّ معرفته؟ قال: أن تعرفه بلا مثل و لا شبه و تعرفه الهاً واحداً خالقاً قادراً، اولاً و آخراً، و ظاهراً و باطناً، لاکفوله، و لا مثل له، فذاک معرفه الله حقّ معرفته»: (17)
ثالثاً، معرفت حقیقی خدا، انسان را به مقام شامخ خلافت الهی نایل می‏کند؛ آن چنان که مظهر اسمای او می‏گردد.
البته خودشناسی مقدمه چنین معرفتی است «من عرف نفسه فقد عرف ربّه» ؛۱۸. چه اینکه کسی که خودش را نشناخت و نسبت به مکانت خود – که از کجا آمده است، برای چه آمده است و به کجا خواهد رفت – جاهل باشد؛ چگونه ممکن است خدا را بشناسد.«عجبت لمن یجهل نفسه کیف یعرف ربّه» (19)
اینکه در بعضی از روایات آمده است «خودشناسی، سودمندترین معارف است»«معرفه النفس انفع المعارف» (20). بدان جهت است که مراقب خود خواهد بود و زندگی خود را بر مبنای صحیحی استوار و برای نیل به سعادت بزرگ برنامه ریزی درستی خواهد نمود. از آنجایی که شب قدر، شب نزول قرآن است بهترین منبع برای مطالعه و بحث و تعمق در آن، قرآن کریم و روایات اهل بیت در تفسیر آن است. لذا خواندن با تأمل و تدبر در همه اوقات مخصوصاً چنین شب هایی بسیار مناسب است.
تمام این برکات و فیوضات در پرتو شب زنده ‏داری و احیاء شب قدر قابل دستیابی است به ویژه اگر در مسجد به میزبانی خدا و در میان دیگر بندگان پاک خداوند انجام گیرد.
۴- و آنچه که گفته شده این نکته است که بسیار هم مفید است: درک شب قدر در گرو شناخت حضرت علی (ع) و حضرت فاطمه زهرا (س) می باشد.

منابع:
۱- تفسیر نمونه، ج ۲۷، ص ۱۸۷.
۲- همان.ص ۱۹۲.
۳- مفاتیح الجنان، ص ۱۸۰.
۴- همان.
-۵ تفسیر نمونه، همان، ص ۱۸۷
-۶ همان.۱۹۲
-۷ قدر،۳.
-۸ نورالثقلین، ج ۵، به نقل از تفسیر نمونه، ، همان ، ص ۱۹۰
۹- شهید مطهری، بیست گفتار، ص ۱۲۶-۱۲۷.
-۱۰ مصباح یزدی، محمدتقی، بر درگاه دوست، ص ۱۸-۲۲.
-۱۱ غرر الحکم، تمیمی آمدی، ترجمه مصطفی درایتی، حدیث۱، ص۴۷.
۱۲- همان حدیث۲.
۱۳- همان حدیث۳.
۱۴- نهج ‏البلاغه، حکمت ۲۱۸، ص ۱۱۸۶.
۱۵- بحارالانوار، ج ۳، ص ۱۴.
۱۶- غررالحکم و دررالکلم، ج۶، ص ۱۴۸، انتشارات دانشگاه تهران.
۱۷- بحار ، همان
۱۸- این حدیث در منابع متعددی از مصادر روایی آمده است:در بحارالانوار (ج ۹۵، ص ۴۵۲) به عنوان حدیث قدسی و در (ج ۲، ص ۳۲) به عنوان حدیث پیامبر(ص) نقل شده است. در بسیاری از دیگر مجامع روایی نیز مطالبی از قول امیرالمؤمنین(ع) و یا دیگر ائمه(ع) نقل شده است. برخی از منابعی که آن را نقل کرده‏اند، عبارت است از:نهج ‏البلاغه، الصراط المستقیم (ج ۱، ص ۱۵۶)؛ غررالحکم (ص ۲۳۲) ؛ مصباح الشریعه (ص ۱۳) ؛ روضه‏الجنان (ص ۹۲)و کنزالدقائق (ص ۲۸۶).
۱۹- فهرست موضوعی غرر، صفحه ۳۸۷ در واژه عرف
۲۰- تصنیف غرر الحکم و درر الکلم ص ۲۳۲
پاسخگوی معارف قرآن
۱۳۹۰/۰۶/۵
پستهای شماره ۱۸، ۱۹ ، ۲۰و ۲۱

منبع : پرسمان قرآن