درجه و مقام مومنین و متقین چگونه است ؟
در آیات قرآن و روایات یکی از ثواب هایی که برای مومنین و متقین بیان شده است، بالا رفتن درجه آنهاست که در برخی آیات قرآن تعبیر «اعظم درجه» است مانند آیه شریفه: «الَّذینَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فی سَبیلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَهً عِنْدَ اللَّهِ وَ أُولئِکَ هُمُ الْفائِزُونَ»(۱)؛ آنان که ایمان آوردند و از وطن هجرت گزیدند و در راه خدا به مال و جانشان جهاد کردند آنها را نزد خدا مقام بلندترى است و آنان بالخصوص رستگاران و سعادتمندان دو عالمند.
و در برخی آیات «درجه» به صورت جمع آمده است. مانند: «أُولئِکَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا لَهُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ مَغْفِرَهٌ وَ رِزْقٌ کَریمٌ»(۲)؛ آنها به راستى و حقیقت اهل ایمانند که نزد خدا مراتب بلند و آمرزش و روزى نیکو دارند.
در روایات نیز برای بیان ثواب بعضی اعمال، اعطای درجه به کسی که آن عمل را انجام دهد، آمده است از جمله این روایت: «َ وَ «مَنْ صَامَ ثَلَاثَهَ أَیَّامٍ مِنْ شَعْبَانَ رَفَعَ لَهُ سَبْعِینَ دَرَجَهً فِی الْجِنَان….»(۳)؛ کسی که سه روز از ماه شعبان را روزه بگیرد در بهشت به او هقتاد درجه داده می شود.
یا کسی که در شب اول قبر برای میتی دو رکعت نماز بخواند، به او چهل درجه داده می شود: «…وَ یُعْطَى الْمُصَلِّی بِعَدَدِ مَا طَلَعَتْ عَلَیْهِ الشَّمْسُ حَسَنَاتٍ وَ یُرْفَعُ لَهُ أَرْبَعُونَ دَرَجَه»(۴)؛ و به شماره هر چیز که آفتاب بر آن مىتابد به نمازگزار کار نیک عطا شده، و مقامش چهل درجه بالا برده مىشود.
اعدادی که در روایات آمده مختلف است بعضی چهل، بعضی هفتاد و بعضی صد و… درجه را بیان کرده اند. همانطور که در بیشتر موارد دیگر هم که اعداد ذکر شده، منظور کثرت و زیادی است و اعداد بیشتر برای بیان فراوانی و کثرت ذکر می شوند. همانطور که در آیات فوق اشاره شد، که بجای عدد از لفظ «اعظم» یا «درجات» برای بیان زیادی درجه استفاده شده است.
مقصود از «درجه» در این آیات یا روایات چیست؟
علامه طباطبایی در این باره می نویسد:
منظور از«درجات» در جمله «لَهُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ» مراتب قرب و منزلت و درجات کرامت معنوى است، البته درجاتى که خداى تعالى در این آیه براى مؤمنین نامبرده اثبات مىکند تمامى آن براى فرد فرد مؤمنین نیست، بلکه مجموع آن براى مجموع مؤمنین است، براى اینکه درجات مذکور از آثار و لوازم ایمان است، و چون ایمان داراى مراتب مختلفى است، لذا درجات هم که خداوند به ازاى آن مىدهد مختلف مىباشد، بعضى از مؤمنین کسانى هستند که یکى از آن درجات را دارا مىشوند، بعضى دیگر دو درجه و بعضى چند درجه بحسب اختلافى که در مراتب ایمان ایشان است.(۵)
همچنین مرحوم طبرسی منظور از «درجه» را بالا رفتن مقام و منزلت دانسته است: «دَرَجَهً: معناه فضیله و منزله»(۶) منظور از درجه فضیلت و منزلت است.
نیز بعضی مفسرین درجات در آیات قرآن را به درجات مختلف بهشت در عالم برزخ یا روز قیامت تفسیر کرده اند. زیرا در آنجا بر طبق اعمال بندگان، مقامات و درجاتشان در بهشت و برزخ نیز مختلف است و مقامات و قرب انسان ها نسبت به خداوند ملازم با مقانات و درجات ایشان در بهشت است.(۷)
بنابراین در روایات اهل بیت(ع) هم که در ثواب اعمال بندگان لفظ «درجه» به کار رفته، مقصود همین بالا رفتن قرب و منزلت و مقام یا درجات بهشتی است و ائمه معصومین(ع) هم کلمات و سخنانشان را از قرآن گرفته اند و مطابق با آن حدیث می گویند.
پی نوشت ها:
۱. توبه(۹)آیه۲۰.
۲. انفال(۸)آیه۴.
۳. شیخ صدوق، ثواب الاعمال وعقاب الاعمال، انتشارات جامعه مدرسین، ص۶۲.
۴. سید بن طاووس، فلاح السائل و نجاح المسائل، انتشارات بوستان کتاب، ص۸۷.
۵. طباطبایی، محمد حسین، المیزان(ترجمه)، انتشارات جامعه مدرسین، ج۹، ص ۱۳.
۶. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص ۱۴۸.
۷. طیب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، انتشارات اسلام، ج۳، ص۴۱۶؛ المیزان(ترجمه)، ج۳، ص ۹۹ و ج۹، ص۱۳.
موفق باشید.
با استفاده از مرکز ملی پاسخگویی
