کاتبان وحی ازچه زمانی کتابت قرآن را آغازکردند؟

کتابت وحی از چی زمانی آغاز شد ؟ پس از هجرات یا پیش از آن ؟قدر مسلم اینکه افرادی بنام کاتب وحی در ابتدای آوردن آیات وجود نداشته اند.
اکنون پرسش این است نخستین کسانی که بنام کاتبان وحی معروف شدند از چه زمانی آیات را کتابت کردند ؟

کتابت وحی پیش از هجرت و در دوران مکی آغاز شد . حدود ۸۶ سوره قرآن کریم در دوران مکی نازل شده است لذا نیاز به کاتبانی که وحی الهی را ثبت و ضبط نمایند ضروری بنظر می رسد . (۱)
مسلمات تاریخی حاکی ازآن است که از آنجا که پیامبر (ص) فردی امی و درس ناخوانده بودند (۲) به افرادی که با کتابت آشنا بودند، دستور دادند قرآن را بنویسند تا آیات الهی همواره محفوظ بماند (۳)
اولین کسی که در مکه عهده دار کتابت، مخصوصا کتابت وحی شد، علی(ع) بود و تا آخرین روز حیات پیامبر(ص) به این کار ادامه داد.(۴) پژوهشگران در بر شماری نام کاتبان وحی ، غالبا آنها را به کاتبان دوران مکی و کاتبان دوران مدنی تقسیم بندی نموده اند و این خود نشان می دهد که در منابع تاریخی ، کتابت وحی در دوران مکی نیز صورت گرفته است که همانگونه که عرض شد همزمان با آغاز نزول وحی ، کتا بت وحی نیز آغاز شد .
پرسش : چگونه پسری ده ساله کاتب وحی شد در حالیکه در خانه ی کسی بزرگ شده بود که خودش سواد نوشتن نداشت ؟؟
آن ابتدای آوردن آیات مگر چه کسانی ایمان آورده بودند که کاتب هم باشند؟؟
پاسخ : تاریخ نام هفده نفر را به عنوان افراد با سواد قریش در مکه بر می شمرد که حضرت علی (ع) یکی از آنان بودند :
بلاذری در خاتمه کتاب فتوح البلدان از واقدی آورده است: «هنگام ظهور اسلام، در میان قریش، هفده نفر نوشتن را می دانستند: علی بن ابی طالب، عمربن الخطاب، عثمان بن عفان، ابوعبیده بن جراح، طلحه بن عبیداللّه، یزید بن ابی سفیان، ابوحذیفه بن عتبه بن ربیعه، حاطب بن عمرو (برادر سهیل بن عمرو عامری)، ابوسلمه بن عبدالاسد مخزومی، ابان بن سعیدبن العاص بن امیه، برادرش خالدبن سعید، عبداللّه بن سعد بن ابی سرح، حویطب بن عبدالعزی، ابوسفیان بن حرب، معاویه بن ابی سفیان و جهیم بن صلت و از وابستگان قریش: علابن حضرمی .
از زنانی که در صدر اسلام نوشتن را می دانستند می توان از ام کلثوم بنت عقبه، کریمه بنت مقداد و شفا بنت عبداللّه نام برد
(۵)
حضرت علی (ع) که نخستین مرد مسلمان بودند جزء این گروهند لذا برای کتابت وحی مشکلی وجود نداشت .
از نظر پژوهشگران الزامی در با سوادی فرد و پدر یا تربیت کننده اش وجود ندارد همانگونه که در میان با سوادان مکه زنانی وجود داشتند که پدر یا برادرشان بی سواد بودند و همچنین مردان باسواد مکه لذا ملازمه ای میان باسوادی فرد و باسوادی تربیت کننده وی وجود ندارد و این استعباد صرف ، نمی تواند با مسلمات تاریخ – که حضرت علی (ع) را جزء باسوادان مکی بر شمرده است – معارضه نماید .
پرسش : یک کودک ده ساله نابالغ چطور می توانست عهدار نوشتن وحی باشد ؟
حالا آمدیم و بنا به طبیعت کودکی و نا پختگی در شناخت کامل کلمات و حروف ، علی املای واژه ای را اشتباه نوشت . خوب بفرمایید که اگر اشتباه نوشته بود کی آن اشتباه را تصحیح می کرد ؟
پاسخ : یکی از ابزار صیانت قرآن کریم ، کتابت آن بوده است اما راه عمومی تر ، حفظ و از بر کردن قرآن بود به گونه ای که هر آیه ای نازل می شد بلافاصله پس از ابلاغ پیامبر (ص) به مسلمانان ، آیه نازل شده ، بسرعت حفظ می شد . در قرآن کریم هم یکی از علل نزول تدریجی قرآن را ، قرائت تدریجی آن بر مردم بر می شمارد :
و قرآنا فرقناه لتقراه علی الناس علی مکث (۶)
و قرآنى [با عظمت را] بخش بخش [بر تو] نازل کردیم تا آن را به آرامى به مردم بخوانى
اساس صیانت قرآن کریم بر حفظ حفاظ است نه کتابت آن (نکته مهمی است لطفا دقت بفرمایید )
هر کس مسلمان می شد صرفا آیاتی که پس از مسلمان شدنش نازل شده بود را حفظ نمی کرد بلکه سعی در حفظ تمامی آیات -من جمله سوره علق و ایات ابتدایی نازل شده- را هم داشت .
آنچه در حافظه صدها و هزاران مسلمان قرار داشت ، قابل دستبرد و تغییر و تحریف نبود ، البته در قرآن مکتوب نیز تحریف و تغییر و تبدیلی صورت نگرفت اما اساس آن صیانت قرآن ، حافظه حفاظ بوده و هست لذا مبنای صیانت قرآن کریم ، حفظ و از بر نمودن آن بود که البته با توجه به ادوات و ابزار نگارشی ابتدایی که در آن زمان وجود داشت ، گزینه مناسب تری هم بود .
اشکال شما به اینکه اگر علی (ع) در سن ۹ سالگی آیه ای را به املای پیامبر (ص) غلط ثبت می نمودند چه کسی می توانست این مساله را بفهمد یا غلط گیری کند تا ثبت آیات به درستی و با انطباق با وحی ، صورت گیرد ، وجهی ندارد زیرا اولا همانطور که عرض شد مبنای صیانت ، حفظ آیات بوده است و ثانیا همین قرآن مکتوب چند سال بعد هم که سایرین ، مسلمان شدند – من جمله برخی با سوادان مکی که به جرگه مسلمانان پیوستند از قبیل ابوبکر، عمر وعثمان – موجود بود و هیچ گزارشی مبنی بر اینکه آیه ای اشتباه ثبت شده است(یعنی اختلافی در ثبت با قرائت آیات ابتدایی نازل شده ) وجود ندارد .
سوال شما زمانی می تواند ایجاد تردید نماید که آیات ثبت شده توسط حضرت امیر (ع) در دسترس دیگر مسلمانان با سواد نبوده باشد- منظورم چند سال بعد است – تا بتوانند املای غلط یا صحیح آن را رویت کنند و یا اساسا دیگر آیات نازل شده ابتدایی ، مورد قرائت واقع نشود و یا حفظ – به معنای از بر کردن – نشده باشد تا بتوان در خصوص انطباق اصل قرائت با صورت مکتوبش نظر داد در حالی که ابدا اینطور نبوده است . هم این آیات مکتوب بعدها مورد رویت دیگران بوده و هم آیات بصورت شفاهی موجود بوده است لذا به راحتی از جانب مسلمانان با سواد دیگر – هر چند سالها بعد – می توانست مورد باز بینی و توجه قرار بگیرد و اگر اشتباهی در ثبت آیات وجود داشت بیان می شد .
پرسش :
اگر حضرت علی از همان ابتدای بعثت پیامبر کاتب وحی بودند و ان را می نوشتند
و به احتمال زیاد همه اصحاب از ان باخبر بودند و لزومی بر پنهان کردن ان نبوده است
پس چرا بعدها بعد از کشته شدن حافظان قران
خلفا به فکر جمع اوری قران افتادند ؟ مگر قران مکتوب حضرت علی در دسترس نبوده است ؟
و چرا پیامبر گرامی در باره این موضوع مهم و اینکه قران در نزدحضرت علی به صورت مکتوت موجود است
اطلاع رسانی نکرده است ؟ و یا اینکه تاییدی بر پای ان نوشته و ان را مهر و امضا نمایند تا بعدها موجب انکار ان نشوند ؟
پاسخ : قرانی که در زمان پیامبر (ص) نگاشته شده بود ، ابتدا پنهان نشد بلکه ابتدا عرضه شد و چون آن را نپذیرفتند حضرت علی (ع) آنرا نزد خود محفوظ داشتند.خلفا قرآنی که حضرت علی (ع) بر آنان عرضه نمود را نپذیرفتند و گفتند ما را بدان نیازی نیست والبته علت نپذیرفتن آنان این بود که بر طبق گزارشات تاریخی این قران همراه با شان نزول و تاویل و تنزیل و… بود (۷) که به نفع خلفا نبود لذا لزوم قرآنی بدون شان نزول و تاویل و تنزیل ، لازم می نمود .(۸)
ضمنا
اولا حضرت علی (ع) نخستین کاتب وحی بودند و تا پایان عمر حضرت پیامبر (ص) هم به این مهم مشغول بودند و سمت کاتب وحی را داشتند و یکی از کاتبان اصلی و در واقع اصلی ترین کاتب وحی بودند و این امری نبود که نیاز به اطلاع رسانی داشته باشد بلکه مانند روز برای همه روشن بود .
ثانیا نسخه اصلی وحی ، نزد خود پیامبر (ص) بود یعنی اینگونه نبود که پیامبر (ص) وحی را ابلاغ نمایند و کاتبان وحی آنرا بنویسند و صرفا نزد خود نگهدارند ، کاتبان وحی یک نسخه از وحی نگارش شده را به پیامبر (ص) می دادند و اگر مایل بودند نسخه ای هم برای خود تهیه می کردند (۹)بنابراین نسخه اصلی در اختیار پیامبر (ص) بود و همه این مطلب را می دانستند و نیازی به اطلاع رسانی نبود همین نسخه بود که حضرت علی (ع) آنرا پس از پیامبر (ص) به جامعه عرضه کردند و خلفای وقت ، آنرا نپذیرفتند.

(۱)-در این زمینه ر. ک : تاریخ‌ القرآن، زنجانی، ص‌ 42؛ فتوح البلدان، ص ۴۵۷؛مقریزی، احمدبن علی؛ امتاع الاسماع، بیرت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۰، اول، ج۹، ص ۳۳۴؛ رامیار، محمود؛ تاریخ قرآن، تهران، امیر کبیر، ۱۳۸۰،پنجم ، ص ۲۶۴
(۲)- عنکبوت /۴۸
(۳)- ر. ک : تاریخ قرآن زنجانی ، همان ؛فتوح البلدان ، ص ۴۵۶؛ تاریخ قرآن ، محمود رامیار ، ص۲۶۳
(۴)- معرفت، محمد هادی؛ تاریخ قرآن، تهران، سمت، ۱۳۸۱، چهارم، ص ۲۷؛ بلاذری، احمد بن یحیی؛ انساب الاشراف، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷، اول، ج۲، ص۹۹؛
(۵)- ر ک: ابوالحسن بلاذری، فتوح البلدان، ص ۴۶۰- ۴۵۷
(۶)- اسراء‌/106
(۷)- التمهید فی علوم القرآن : ج ۱ ص ۲۹۱
(۸)- البته در زمینه جمع قرآن در زمان ابوبکر و اینکه منبع این جمع چه بوده است روایات مختلفی وجود دارد که برخی از آن ها بیان می کندمقصود از جمع قرآن در زمان ابوبکر آن است که وی زید را مامور کرد که قرآن را از روی نسخه های نوشته شده در زمان رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم که در دست دیگر کاتبان وحی مانند أبی بن کعب و ابو الدرداء و… بوده ، رونویسی کرده و همه را به صورت یک مجموعه در آورد در این زمینه ر. ک : الإتقان : ج ۱ ص ۶۰نیز ر.ک: کتاب سلیم بن قیس : ص ۱۰
(۹)- تاریخ قرآن ،دکتر رامیار ، ص ۷۱

منبع: پرسمان قرآن