آیا این انسان می تواند از همه جهان استفاده کند؟

در این آیه می خوانیم:
«الذین یذکرون الله قیاما و قعودا و علی جنوبهم و یتفکرون فی خلق السماوات و الارض ربنا ما خلقت هذا باطلا سبحانک فقنا عذاب النار»
خدا این جهان را آفریده.آیا همه آن برای انسان است؟
جهانی که حدود ۱۵ میلیارد سال عمر دارد و انسان فقط چند هزار سال آن را در تصاحب دارد…
جهانی که حدود ۱۵ میلیارد سال نوری وسعت دارد و انسان فقط ذره ای در این دریا است…
آیا این انسان می تواند از همه جهان استفاده کند که خدا آن را آفریده؟

با سلام خدمت شما و تشکر از پرسشتان

در پاسخ به سوال شما باید نکاتی را متذکر شد :
۱- از آیاتی از قرآن کریم بر می آید که در آسمانها نیز موجودات زنده وجود دارند :
وَمِنْ آیَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَثَّ فِیهِمَا مِن دَابَّهٍ وَهُوَ عَلَى جَمْعِهِمْ إِذَا یَشَاءُ قَدِیرٌ( شوری/ ۲۹)
و از نشانه‏ هاى [قدرت] اوست آفرینش آسمانها و زمین و آنچه از [انواع] جنبنده در میان آن دو پراکنده است و او هرگاه بخواهد بر گردآوردن آنان تواناست .
همانگونه که ملاحظه می شود ، ضمیر " هما " در آیه شریفه به آسمانها و زمین باز میگردد و در واقع بیان می نماید که پراکنده بودن انواع جنبندگان در آسمانها و زمین را از نشانه های قدرت خداوند است . (۱)
مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر این آیه شریفه می فرمایند : " از ظاهر آن برمی ‏آید که در آسمانها نیز جنبندگانی هست ، و اینکه بعضی جنبندگان آسمان را به ملائکه تفسیر کرده‏ اند ، صحیح نیست ، زیرا اولا آیه شریفه مطلق است ، و نمی‏ شود بدون دلیل آن را مقید به یک نوع جاندار کرد ، و ثانیا اصولا اطلاق کلمه دابه بر فرشتگان معهود نیست .

اما از آنجا که علم بشر تکامل تدریجی دارد فعلا موجود زنده ای در جستجوها و کنکاشهای دانشمندان فضایی ، کشف نشده است این نقص نسبی دانش بشری به گونه ای است که در روایات از رشد و تکامل این دانش در عصر ظهور خبر میدهند مثلا از امام صادق علیه السلام منقول است : " دانش ۲۷ حرف است و مجموع آنچه پیامبران آورده‌اند دو حرف است و مردم تا آن روز بیش از آن دو حرف را نمی‌دانند و چون قائم قیام کند ۲۵ حرف باقیمانده را بیرون آورده و در میان مردم منتشر می‌سازد و بدین سال مجموعه ۲۷ جزء دانش را نشر می‌دهد."(2)
لذا عدم اشراف ما به علوم و حیطه وجود، دلیل بر باطل بودن یا بی هدف بودن بخشی از خلقت نیست .
۲- عالم آفرینش عالم تدریج و تکامل تدریجی است ، به این معنا که اجرام آسمانی و کرات سماوی برای قرار گرفتن در بهترین حالت و در جای مطلوب خود در حریم آسمان ، نیازمند زمان برای جایگیری دقیق در مدارها و فاصله مناسب با سیاره ها ، ستاره ها و کرات دیگر هستند تا از قبل این جایگیری ها و قرار گیری های مناسب و دقیق ، بستر مناسبی برای رشد و حضور انسان یا سایر موجودات بر آنها فراهم شود لذا زمانی که شما در سوالتان بدان اشاره کردید ، مربوط به تکامل تدریجی کرات و کهکشانهاست .

۳- خداوند غنی بالذات و فیّاض مطلق و حکیم است. طبق صفت فیاضیت، مقتضای ذات خداوند است که خلق کند و جهان را بیافریند و مقتضای حکمتش این است که آفرینشش هدف دارد و چون خدای سبحان هیچ نقصی ندارد و کمبودی برایش تصور ندارد، معنی ندارد هدف از خلقت به کمال رسیدن خودش باشد. پس هدف از خلقت وجود بخشیدن به جهان و حفظ وجود آن و به کمال رساندن آن می‌ باشد. کمال نهایی رسیدن به جوار قرب پروردگار است .
اما اینکه در عرصه وجود چه مخلوقاتی – غیر از موجودات زمینی – وجود یافته اند و اینکه کمال وجودی آنان در چگونه اعمالی ظهور و بروز می نماید و چگونه حاصل می شود امری است که فعلا – به دلیل همان نقص نسبی دانش بشری – بر ما پوشیده است اما بر طبق آیات شریفه قرآن کریم میدانیم که این خلقت ، عبث و بیهوده نبوده بلکه بر اساس حق انجام شده است :
وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا لَاعِبِینَ
مَا خَلَقْنَاهُمَا إِلَّا بِالْحَقِّ وَلَکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لَا یَعْلَمُونَ ( دخان / ۳۸و۳۹)
و آسمانها و زمین و آنچه را که میان آن دو است به بازى نیافریده ‏ایم
آنها را جز به حق نیافریده‏ ایم لیکن بیشترشان نمى ‏دانند
پرسش :
در قرآن خداوند انسان را بهترین مخلوق معرفی می کند.یعنی به او فضیلت بخشیده و بر بسیاری از مخلوقات دیگر برتری داده.آیا موجوداتی که در آسمان ها هستند به اندازه انسان برتری و بزرگی دارند؟آیا آن ها هم دارای اراده و اختیار هستند؟
پاسخ:
اگر دقت فرموده باشید ضمیری که در آیه مورد استناد ما – آیه شریفه ۲۹ شوری – بکار رفته است ، ضمیر "هم "برای جنبندگان زمین و آسمانها ست :
ومن آیاته خلق السماوات والارض وما بث فیهما من دابه وهو علی جمعهم اذا یشاء قدیر
فرموده است " جمعهم " نفرموده است " جمعها " یعنی در واقع ضمیر ذوی العقول را برای آنها بکار برده است علامه طباطبایی در توضیح این مساله میفرمایند : "
در اینکه ضمیر اولی العقل را به کار برد و فرمود علی جمعهم ، و نفرمود جمعها هیچ دلالتی نیست بر اینکه جانداران آسمان همه مانند انسان دارای عقلند ، چون همین مقدار کافی است که برای خود شعوری داشته باشند ، و به حکم آیه و ما من دابه فی الارض و لا طائر یطیر بجناحیه الا امم أمثالکم ما فرطنا فی الکتاب من شی‏ء ثم الی ربهم یحشرون همه جانداران دارای شعوری مخصوص به خود هستند" . (3)
لذا از آیات قرآن کریم بیشتر از این بر نمی آید و با این توضیح و تفسیر بنظر نمی رسد به اندازه انسان فضیلت و کرامت داشته باشند والله اعلم.
واگر توضیح فوق را بپذیریم ، مسلما اراده و اختیاری مانند انسان ندارند .

(۱)- ر. ک : ترجمه تفسیر المیزان ، ج ۱۸، ص ۸۴
(۲)- بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۳۶، علامه مجلسی، چاپ بیروت
(۳)- المیزان ، همان

منبع: پرسمان قران