چرا در سوره بقره آیه ۲۵۷ ظلمات جمع و نور مفرد آمده است؟
چرا در سوره بقره آیه ۲۵۷ ظلمات جمع و نور مفرد آمده است ثانیا چگونه ممکن است که مومن با شأنی که دارد اول در ظلمات بوده و کافر در نور بوده باشد؟
اللَّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ ۖ وَالَّذِینَ کَفَرُوا أَوْلِیَاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ یُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُمَاتِ ۗ أُولَٰئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ ۖ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ
خداوند سرور کسانى است که ایمان آورده‌اند. آنان را از تاریکیها به سوى روشنایى به در مى‌برد. و[لى] کسانى که کفر ورزیده‌اند، سرورانشان [همان عصیانگران=] طاغوتند، که آنان را از روشنایى به سوى تاریکیها به در مى‌برند. آنان اهل آتشند که خود، در آن جاودانند
پاسخ:
قرآن نور است که انسان را در ظلمات دنیا راهنمایی می کند، آیات ۲۵۵ الی ۲۵۷ بقره در بین مؤمنان به «آیه الکرسی» مشهور هستند، مردم این آیات را به قصد تبرک و تقرب در تمام شئون زندگی خود وارد کرده اند. از این رو تبیین این آیات برای همگان مفید است و به ایمان آنان می افزاید.
در آیه ۲۵۷ بقره و آیات مشابه آن در قرآن، ظلمت به صیغه «جمع» آورده شده (ظلمات) و نور به صیغه «مفرد» و این اشاره دارد که در راه حق هیچ گونه پراکندگی و دوگانگی وجود ندارد، بلکه سراسر وحدت و یگانگی است. مسیر حق خط مستقیمی است که میان دو نقطه کشیده شود که همیشه یکی است و تعدد در آن، ممکن نیست، ولی باطل و کفر مرکز انواع اختلاف ها و پراکندگی ها است. حتی اهل باطل در باطل خود هماهنگ نیستند و وحدت هدف ندارند. درست مانند خطوط انحرافی است که در میان دو نقطه کشیده می شود، که تعداد آن در دو طرف (خط مستقیم) بی شمار و نامحدود است.(۱)
و امّا اینکه در قرآن آمده «یخرجهم من الظلمات الی النور، …یخرجونهم من النور الی الظلمات»، اگر بگوئیم گویا خداوند، مومن را اوّل در ظلمات می داند و کافر را در نور، این سخنی است قطعاً اشتباه. به جهت پاسخ به این سوال، مفسران دو گونه این آیه را تفسیر کرده اند:
۱. نور و ظلمت دارای مراتبی هستند و مرتبه ای که نسبت به مرتبه پائین تر خود نور است نسبت به مرتبه بالاتر از خود ظلمت می باشد، یعنی در مکانی که نور شمعی وجود داشته باشد این مکان نسبت به تاریکی مطلق، نور است و نسبت به روز نورانی به نور خورشید، ظلمت است. نور و ظلمت در این آیه به معنای کفر و ایمان می باشند، و مانند ظلمت و نور حقیقی مراتب مختلف دارند و یک مرتبه می تواند نسبت به مرتبه پائین خود ایمان باشد و نسبت به مرتبه اعلای خود کفر باشد. پس انسان قبل از تکلیف به نسبت نورانیت مومن دانایی که به علم خود عمل می کند در ظلمت جهل و نادانی و کفر است. و به نسبت ظلمت کافری که به عمد احکام الهی را زیر پای گذارد و گناه می کند، در نور است. مانند کسی که در اتاقی است که با نور شمع روشن شده به نسبت اتاق کاملاً تاریک در نورانیت است و نسبت به روز روشن در ظلمت است. پس فرد مؤمن نسبت به قبل از تکلیفش از ظلمات به نور آمده و فرد کافر نسبت به قبل از تکلیفش از نور به ظلمات رفته است.
۲. از طریق معنای نور و ظلمت: نور به معنای فطرت خداشناسی است که از آغاز تولد انسان در وجودش نهاده شده است. و ظلمت به معنای جهل علمی یا عملی به احکام دین قبل از سن تکلیف است.
بنابراین از نور به ظلمات رفتن کافر، فراموش کردن و از کار انداختن، فطرت خداشناسی است و از نور این فطرت به ظلمات، در پوش گذاشتن بر آن، می رود، منظور از رفتن مؤمن از ظلمات به نور گذشتن از جهل احکام دین و رسیدن به نور علم احکام دین می باشد.
پاورقی:
۱. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۲، ص ۲۸۶.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات ۲۵۷
