«ال» جنس و عهد مانند «الحمد» و کلمه «الرجس» را توضیح دهید؟

«ال» جنس و عهد مانند «الحمد» وکلمه «الرجس»(آیه تطهیر) توضیح دهید؟

الف و لام «ال»: حرف تعریف معینی است که بر اسم در می آید و اسم را مشخص و معرفه می کند.

«ال» تعریف بر دو نوع است:

«الف و لام عهد» و «الف و لام جنس»

۱.(ال) الف و لام عهد:

الف و لامی است که بر سر اسمی که معهود و شناخته شده است در می آید. اسم مورد نظر بر معهود بوده بر سه نوع است:

الف) عهد ذکری: یعنی اسم قبلا در کلام ذکر شده باشد مانند:

…کمَا أَرْسَلْنَا إِلَی فِرْعَوْنَ رَسُولًافَعَصی فِرْعَوْنُ الرَّسُولَ فَأَخَذْناهُ أَخْذاً وَبیلاً .(۱)

الف و لام بر سر «الرسول» آمده که قبلا «رسولا» آمده بود.

ب) عهد ذهنی:

یعنی اسم قبلا در کلام ذکر نشده باشد، اما در ذهن مخاطب از پیش، معین باشد مانند:

…إِذْ یُبَایِعُونَک تَحْتَ الشَّجَرَهِ….(۲)

هر چند «شجره» قبلا نیامده است امّا در ذهن مخاطب روشن است که بیعت با رسول الله در زیر درخت بوده.

ج) عهد حضوری:

یعنی اسم مورد نظر در نزد مخاطب حاضر باشد مانند:

…الْیَوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دِینَکمْ….(۳)

«الیوم» یعنی همین امروز که شما در این روز حاضر هستید.

۲. (ال) الف و لام جنس:

این الف و لام در سه معنای استغراق افراد یا استغراق خصایصی و یا برای بیان ماهیت به کار می رود.

الف) استغراق افراد:

الف و لامی است که می توان به جای آن حقیقتا کلمه «کل» به معنای «همه» و «تمام» را قرار داد مانند:

…خُلِقَ الإِنسَانُ ضَعِیفًا.(۴)

یعنی: «خلق کل انسان ضعیفا»، در این صورت حکم ضعف شامل تمام انسان ها می شود.

ب) استغراق خصایصی:

الف و لامی است که نشان می دهد اسم مورد نظر در یک خصوصیت مورد نظر کامل است و نقص ندارد مانند:

…ذَلِک الْکتَابُ….(۵)

در این حالت لفظ کل را مجازا می توان به جای «ال» قرار داد بر خلاف حالت «الف» که لفظ «کل» حقیقتا به جای «ال» قرار می گرفت.

ج) بیان ماهیت:

الف و لامی است که نه حالت «الف» باشد و نه حالت «ب»، بدین معنا که لفظ «کل» نتواند به جای آن قرار گیرد نه حقیقتا و نه مجازا مانند:

…وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاء کلَّ شَیْءٍ حَیٍّ….(۶)

در اینجا «ال» برای بیان ماهیت اسم مورد نظر که «آب» باشد، است.(۷)

در کلمه «الحمد» و «الرجس» در عبارات «الحمد لله» و «…لِیُذْهِبَ عَنکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکمْ تَطْهِیرًا…»

الف و لام جنس از حالت «الف» است یعنی استغراق تمام افراد به معنای «کل حمد» و «کل رجس».

راه شناسایی هر کدام از موارد فوق، توجه به معنای جمله و قرائن موجود در کلام است.

___________________

پاورقی:

۱. مزمل : ۱۵ ـ ۱۶.
۲. فتح : ۱۸.
۳. مائده : ۳.
۴. نساء : ۲۸.
۵. بقره : ۲.
۶. انبیاء : ۳۰.
۷. ابن هشام انصاری، مغنی االبیب عن کتب الأعاریب، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۲۰۰۱م، ج۱، ص۴۵.

منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات

کلام خدا