آیا خداوند در قرآن آسمان را جمع می آورد و زمین را مفرد ؟
خداوند در قرآن هنگامی که سخن از آسمان و زمین میکند ، آسمان را جمع می‌آورد و زمین را مفرد، ولی ما در قنوت می‌گوییم سُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ رَبِّ الْأَرَضِینَ السَّبْعِ وَ مَا فِیهِنَّ وَ مَا بَیْنَهُن» (کلینی ، محمد. کافی، ج۳ ،ص ۱۲۲) چرا در این‌جا زمین مفرد نیامده است؟
پاسخ:
در قرآن۴۶۱ بار کلمه «ارض» آمده است که معانی مختلفی دارد، ولی به لفظ مفرد آمده، بر خلاف روایت و نهج‌البلاغه که به لفظ جمع (ارضون، ارضین) نیز آمده است.(۱)
در ابتدا معانی لغوی کلمه ارض و معانی قرآنی آن‌را بیان کرده و در ادامه علّت مفرد بودن این کلمه در قرآن و جمع بسته‌شدن آن در روایات را متذکر می‌شویم.
معانی لغوی
۱ـ کره زمین
۲ـ بخشی از کره زمین(۲)
معانی قرآنی این کلمه در قرآن در حدود ۱۲ معنا به کار رفته که فقط آن‌ها را نام برده و به شمار آیات اکتفا میکنیم:
۱ـ بهشت.(۳)
۲ـ بیت المقدس.(۴)
۳ـ مدینه النبی، ـ صلّی الله علیه و آله ـ .(۵)
۴ـ مکّه.(۶)
۵ـ سرزمین اسلامی.(۷)
۶ـ مصر.(۸)
۷ـ کره زمین (۹)
۸ـ قبر.(۱۰)
۹ـ بیابان تیه(۱۱)(منظور بیابانی است که بنی‌اسرائیل ۴۰ سال در آن سرگردان بودند. (۱۲)).
۱۰ـ زمین قیامت.(۱۳)
۱۱ـ محوطه مسجد جامع.(۱۴)
۱۲ـ قلب. (۱۵) ،(۱۶)
علّت مفرد بودن کلمه ارض در قرآن در تمامی موارد یاد شده، از کلمه ارض معنای مفرد می‌فهمیم، چه آن‌جا که منظور کره زمین است که فقط یک کره زمین وجود دارد، چه آن‌جایی که منظور مکّه است که فقط یک مکّه وجود دارد، چه آن‌جایی که منظور بیت‌المقدّس است و… لذا بدین جهت کلمه ارض همیشه در قرآن مفرد آمده و مراد از آن یک معنای مفرد است.
نکته: فقط از یک آیه به نحوی متعدّد بودن زمین، ممکن است قابل استفاده باشد که عبارات است از اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَمِنَ الأرْضِ مِثْلَهُنَّ(۱۷) خداوند کسی است که هفت آسمان را آفرید و از زمین نیز همانند آن‌را. یعنی همان‌گونه که آسمان‌ها هفت‌گانه‌اند، زمین‌ها نیز هفتگانه می‌باشند.
این تنها آیه‌ای است که اشاره به زمین‌های هفتگانه دارد، البتّه باید توجّه داشت که در این‌جا نیز با این‌که مراد از کلمه ارض یک معنای جمع، است ولی لفظ آن مفرد است.
منظور از عدد هفت
۱ـ اشاره دارد به طبقات مختلف زمین
۲ـ اشاره دارد به اقلیم‌های هفتگانه روی زمین (دو منطقه منجمد شمالی و جنوبی، دو منطقه معتدل، دو منطقه حاره و یک منطقه استوایی).
۳ـ ممکن است در این‌جا عدد هفت برای تکثیر و اشاره به زمین‌های معتدّدی (یعنی کرات مشابه کره زمین ) باشد که در عالم هستی وجود دارد.(۱۸)
علّت جمع بسته‌شدن کلمه ارض در روایات در احادیث کلمه ارض به صیغه جمع (ارضون، ارضین) نیز آمده است، مانند دعایی که در قنوت می‌خوانیم : «…سُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ رَبِّ الْأَرَضِینَ السَّبْعِ وَ مَا فِیهِنَّ وَ مَا بَیْنَهُن…(۱۹)» پس مقصود از ارضون در روایات خشکی‌های روی زمین است که به هفت اقلیم موسوم‌اند، به همین علّت این کلمه در روایات به صیغه جمع آمده است.(۲۰)
پاورقی:
۱. – قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۵۲ ش، ج ۱، ص ۵۹.
۲. – کار گروهی، معجم الوسیط، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ چهارم، ۱۳۷۲ ش، ص ۱۴.
۳. انبیا : ۱۰۵ .
۴. مائده : ۲۱.
۵. عنکبوت : ۵۶ .
۶. نساء : ۹۷ .
۷. کهف : ۹۴ .
۸. یوسف : ۵۵ .
۹. هود : ۶ .
۱۰. نساء : ۴۲ .
۱۱. مائده : ۲۶ .
۱۲. – ر.ک: تفاسیر موجود ذیل همین آیه.
۱۳. زمر : ۶۹ .
۱۴. جمعه : ۱۰ .
۱۵. رعد : ۱۷ .
۱۶. – دامغانی، حسین بن محمد، قاموس القرآن، بیروت، دارالعلم للملائین، چاپ دوم، ۱۹۷۷، ص ۲۹ .
۱۷. طلاق : ۱۲.
۱۸. – مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، قم، دارالکتب الاسلامیه، چاپ نهم، ۱۳۷۱ش، ج ۲۴، ص ۲۶۲ـ۲۶۰.
۱۹. کلینی ، محمد. کافی، ج۳ ،ص ۱۲۲.
۲۰. – قرشی، علی اکبر، پیشین ،ج۱، ص ۶۵.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات
