ضلال مبین و ضلال بعید چه تفاوتی دارند و کدام یک بدتر است؟
فرق بین «ضلال مبین» و «ضلال بعید» چیست و کدام یک بدتر است؟
ضلال مبین و بعید
واژه «ضلال مبین» در قرآن ۱۹ مرتبه(۱) و واژه«ضلال بعید»، ۹ مرتبه(۲) آمده است.
برای روشن شدن پاسخ، لازم است، هر یک از واژه ها را در لغت بررسی نمائیم.
ضلال:ضلال از ماده «ضلل» به معنای انحراف از حق است(۳) «الضلال: العدول عن الطریق المستقیم»(۴) و به معنای متضاد با هدایت نیز آمده است قُلْ رَبِّی أَعْلَمُ مَنْ جاءَ بِالْهُدی وَ مَنْ هُوَ فِی ضَلالٍ مُبِینٍ(۵) هلاکت، گم شدن، باطل و فضیحت را از معانی ضلال برشمرده اند، همه آنها لازمه معنای اولی است که همان انحراف باشد فَماذا بَعْدَ الْحَقِّ إِلاَّ الضَّلالُ(۶) لفظ «ضلال» با چهار وصف. مبین، بعید، قدیم و کبیر آمده است.
واژه مبین:
مبین از «بان» اسم فاعل از باب افعال، به معنی آشکار یا آشکار کننده آمده است. این کلمه ۱۱۹ بار در قرآن ذکر شده و غیر از آیه ۱۸ سوره زخرف در همه ی موارد لازم آمده است: یَوْمَ تَأْتِی السَّماءُ بِدُخانٍ مُبِینٍ(۷)
واژه بعید:
«بعید» از ماده«بُعد» به معنای دوری آمده و به سبب دوری از رحمت خداوند، هلاکت و لعن نیز معنا کرده اند. راغب اصفهانی می گوید:«بُعد» اکثراً در دوری محسوس استعمال می شود و همچنین در موارد معقول و معنوی به کار گرفته می شود. ضَلُّوا ضَلالاً بَعِیداً(۸) در قرآن بیشتر استعمالش در موارد معقول و معنوی است، البته در بعضی موارد بُعد در زمان انهم یرونهم بعیداً(۹) و در مکان من مکان بعید(۱۰) استعمال شده است.
نتیجه:
با بررسی واژه ها در می یابیم. که «ضلال» در قرآن به چهار وصف (مبین، بعید، قدیم و کبیر) آمده است و هر کدام دارای استعمالاتی هستند. هر کدام از آنها راجع به صدر آیات است. مثلاً بعید موارد استعمالش در محسوس و معقول معنوی و به معنی دوری از رحمت خداوند آمده و نوعاً درباره شرک، کفر به قیامت و خدا به کار رفته است. إِنَّ الَّذِینَ یُمارُونَ فِی السَّاعَهِ لَفِی ضَلالٍ بَعِیدٍ(۱۱) همانا کسانی که روز قیامت را انکار می کنند آنها در گمراهی دوری قرار دارند.
مَنْ یُشْرِکْ بِاللَّهِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالاً بَعِیداً(۱۲) و واژه«ضلال» در قرآن نیز پیوسته به معنای انحراف دینی و عملی، یعنی کفر و معصیت نیامده است. بلکه مثال اعم از آن معناست مانند: پسران یعقوب می گفتند: إِنَّ أَبانا لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ(۱۳) دوستی پدر به یوسف یک انحراف آشکار بوده است. که نوعی مبالغه را می رساند نه گمراهی و واژه ی مبین در موارد محسوس و روشن و آشکارا به کار می رود. مانند: لا رَطْبٍ وَ لا یابِسٍ إِلاَّ فِی کِتابٍ مُبِینٍ(۱۴) هیچ تر و خشکی نیست، مگر اینکه در این کتاب روشن بیان شده است (منظور موارد اخلاقی و تربیتی) است.
پاورقی:
۱. آل عمران: ۱۶۴، انعام: ۷۴، یوسف: ۸ و ۳۰، مریم: ۳۸، انبیاء: ۵۴ و … .
۲. ابراهیم: ۳، شوری: ۱۸، ق: ۲۷، نساء: ۱۱۶ و ۱۳۶.
۳. قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ذیل ماده«ضلل».
۴. راغب اصفهانی، مفردات فی قریب القرآن، دفتر نشر کتاب، بی جا، چاپ دوم، ۱۴۰۴، ذیل ماده«ضلل».
۵. قصص: ۸۵.
۶. یونس: ۳۲.
۷. دخان: ۱۰، ر.ک: قاموس قرآن، همان، ذیل ماده«بان».
۸. نساء: ۱۴۷.
۹. معارج: ۶.
۱۰. فرقان: ۱۲.
۱۱. شوری: ۱۸.
۱۲. نساء: ۱۱۶.
۱۳. یوسف: ۸.
۱۴. انعام: ۵۹.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات
