مراد از کلمات در بقره، آیه ۳۷ بر اساس روایات اهل سنّت چیست؟
مراد از کلمات در سوره بقره، آیه ۳۷ بر اساس روایات از منابع اهل سنّت چیست؟
پاسخ:
خداوند متعال می‌فرماید:فَتَلَقَّی آدَمُ مِنْ رَبِّهِ کَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَیْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ(۱) (پس آدم از پروردگارش کلماتی دریافت داشت (و با آن‌ها توبه کرد) و خداوند توبه او را پذیرفت چراکه خداوند توبه‌پذیر و مهربان است.
در آیات قبل (۳۶ـ۳۴ بقره) ماجرای وسوسه ابلیس، به حضرت آدم و دستور خروج آدم از بهشت ذکر شده است، حضرت آدم ـ علیه السّلام ـ وقتی متوجه شد به خود ستم کرده است و بر اثر فریب شیطان از محیط آرام و پرنعمت بهشت رانده شده و در محیط رنج آور زمین قرار خواهد گرفت، در این‌جا به فکر توبه و جبران خطای خویش افتاد و با تمام جان و دل متوجه پروردگار خود شد، لطف خداوند هم او را یاری کرد و از جانب خدای خود کلماتی را دریافت نمود که مؤثر بود و با آن توبه کرد. میان مفسران در این‌که «کلمات» و سخنانی را که خدا برای توبه به آدم تعلیم داد گفتگو است.
از جمله تفسیرها(۲) این است که همان جملات سوره اعراف آیه ۲۳ می‌باشد:قَالا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِینَ گفتند: خداوندا ما بر خود ستم کردیم، اگر تو ما را نبخشی و بر ما رحم نکنی از زیان‌کاران خواهیم بود.
آن‌چه از روایات شیعه و سنی استفاده می‌شود مراد از کلماتی که آدم بوسیله آن‌ها توبه نمود، توسل به بهترین خلق خدا، یعنی حضرت محمد و اهل بیت او ـ علیهم السلام ـ است. در کتب البرهان(۳) و نورالثقلین(۴) که از کتب تفسیری روایی شیعه است آمده است: عن ابن عباس قال سألت النبی ـ صلی الله علیه و آله ـ عن الکلمات التی تلقاها آدم من ربه فتاب علیه. قال: «سأله بحق محمد و علی و فاطمه و الحسن و الحسین الا تبت علیه فتاب علیه. آدم ـ علیه السّلام ـ با توسل به این کلمات (محمد و آل محمد) از درگاه خداوند تقاضای بخشش نمود و خدا او را بخشید.
غالب مفسران شیعی در ذیل آیه ۳۷ سوره بقره، مراد از کلمات را توسل به حضرت محمد ـ صلی الله علیه و آله ـ و حضرت علی و فاطمه و امام حسن و امام حسین ـ علیهم السّلام ـ طبق حدیثی که از پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ نقل شده ـ گرفته‌اند، اما در کتب عامّه (اهل تسنن) از جمله تفسیر «الدر المنشور» دو حدیث در این مورد آمده است:
الف) اخرج الدیلمی فی الفردوس مسنداً عن علی ـ علیه السّلام ـ : «دعاءٌ فیه اللهم انی اسئلک بحق محمد و آل محمد مکرراً. از حضرت علی ـ علیه السّلام ـ نقل نموده است که دعایی که حضرت آدم ـ علیه السّلام ـ مکرر نموده است، «اللهم انی اسئلک بحق محمد و آل محمد» بوده است.»
ب) «اخرج ابن النجار عن ابن عباس قال سألت رسول الله ـ صلی الله علیه و آله ـ عن الکلمات التی تلقاها آدم من ربه فتاب علیه. قال: «سأل بحق محمد و علی و فاطمه و الحسن و الحسین الا تبت علی فتاب علیه.»(۵)
پاورقی:
۱. بقره:۳۷.
۲. – مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۳، ج۱، ص ۱۹۷.
۳. – السید هاشم البحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات اسماعیلیان، ج۱، ص ۸۷، حدیث ۵.
۴. – ابن جمعه الحویزی، تفسیر نورالثقلین، قم، چاپ دوم، مطبعه علمیه، ج۱، ص ۵۷، حدیث ۱۴۷.
۵. – جلال الدین السیوطی، الدر المنشور فی التفسیر بالمأثور، بیروت، انتشارات محمد ابن دمج، ج۱، ص ۶۰.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات
