چرادرآیه ۵۲ سوره الرحمن آمده که دو میوه دراین دو باغ وجود دارد؟
چرا در آیه ۵۲ سوره الرحمن آمده که دو میوه در این دو باغ وجود دارد؟ چرا از هر میوه سه نوع و بیشتر نیست؟
پاسخ:
خداوند متعال در آیه ۴۴۶ سوره الرحمن می فرمایند: «وَ لِمَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ جَنَّتَانِ. کسی را که از مراقبت خدای تعالی در اعمال خویش واقف و از این جهت از مقام پروردگار خود می ترسد در عالم آخرت دو بهشت اعطا خواهد گردید».
در این آیات دوزخیان را به حال خود رها کرده، به سراغ بهشتیان می رود، و از نعمت های دلپذیر و بی نظیر و شوق انگیز بهشت قسمت هایی را بر می شمرد، تا در مقایسه با کیفرهای شدید و دردناک دوزخیان اهمیت هر کدام روشنتر گردد.
می فرماید: برای کسی که از مقام پروردگارش بترسد دو باغ بهشت است.
خوف از مقام پروردگار یا به معنی خوف از مواقف قیامت و حضور در پیشگاه او برای حساب است، و یا به معنی خوف از مقام علمی خدا و مراقبت دائمی او نسبت به همه انسان ها است.
تفسیر دوم مناسب چیزی است که در آیه ۳۳ سوره رعد آمده که می فرماید: «أَ فَمَنْ هُوَ قائِمٌ عَلی کلِّ نَفْسٍ بِما کسَبَتْ. آیا کسی که بالای سر همه ایستاده حافظ و مراقب اعمال همگان است همچون کسی است که این صفات را ندارد».
و در حدیثی از امام صادق ـ علیه السلام ـ می خوانیم که در تفسیر این آیه فرمود: «کسی که می داند خدا او را می بیند، و آنچه می گوید می شنود، و آنچه را از خیر و شر انجام می دهد می داند، و این توجه او را از اعمال قبیح باز می دارد این کسی است که از مقام پروردگارش خائف است، و خود را از هوای نفس بازداشته».(۱)
در اینجا تفسیر سومی است که منظور ترس از خدا است نه به خاطر آتش دوزخ و طمع در نعیم بهشت، بلکه تنها به خاطر «مقام پروردگار و جلال او» خائف است.
و نیزتفسیر چهارمی وجود دارد که منظور از «مقام پروردگار» مقام عدالت او است، چرا که ذات مقدس او مایه خوف نیست، بلکه خوف از عدالت او است و خوف از عدالت نیز بازگشت به خوف از اعمال خود انسان می کند، زیرا کسی که پاک است از محاسبه اش چه باک است؟ مجرمان هنگامی که از کنار محکمه و دادگاه و زندان می گذرند ترسانند، اما برای پاکان فرق نمی کند که آنجا دادگاه است یا هر مکان دیگر.
این تفسیرهای چهارگانه با هم تضادی ندارند و ممکن است در مفهوم آیه جمع باشد.
و اما «جنتان» (دو باغ بهشت) ممکن است بهشت اول بهشت مادی و جسمانی باشد و بهشت دوم بهشت معنوی و روحانی، چنان که در آیه ۱۵ سوره آل عمران آمده است: لِلَّذِینَ اتَّقَوْا عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِینَ فِیها وَ أَزْواجٌ مُطَهَّرَهٌ وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ.
در این آیه علاوه بر بهشت جسمانی که نهرها از زیر درختانش می گذرد و همسران پاک در آن هستند از بهشت معنوی که خشنودی خدا است سخن می گوید.
یا اینکه بهشت اول به عنوان پاداش اعمال به آنها داده می شود، و بهشت دوم به عنوان تفضل، چنان که در آیه ۳۸ نور آمده است: لِیَجْزِیَهُمُ اللَّهُ أَحْسَنَ ما عَمِلُوا وَ یَزِیدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ. «هدف این است که خداوند پاداش بهترین اعمال آنها را بدهد و از فضلش بر آن بیفزاید».
یا اینکه یک بهشت برای اطاعت، و دیگری برای ترک معصیت است. و یا یکی برای ایمان و عقیده، و دیگری برای اعمال صالح و مانند آن. یا اینکه چون مخاطب جن و انس هستند هر یک از این دو بهشت به گروهی از آنها تعلق دارد.(۲)
خداوند متعال در آیات بعد این دو بهشت را توصیف می کند که در آیه ۵۲ می گوید: و در این باغ از هر میوه جفت وجود دارد، حال باید دید مراد از دو نوع میوه چیست؟
هر چند از خود آیه چیزی استفاده نمی شود و به نظر می رسد در روایات هم چندان اشاره ای به علت نشده است، اما در کتاب های تفسیری چند دیدگاه وجود دارد:
۱. میوه تر و میوه خشک: یعنی هر میوه ای هم تر دارد و هم خشک شده مانند انگور و کشمش و دیگر میوه ها که تر و خشک دارند ، ودر عین حال هر دو خوش مزه اند.(۳)
۲. میوه دنیا و میوه آخرت: یعنی یک نوع میوه در آن دو باغ هست که مردم در همین دنیا دیده بودند و میوه دیگر میوه ای است که نظیرش در این دنیا نبود.(۴)
۳. دو میوه هم شکل: همانگونه هر چیزی دو شکل دارد یکی شکل مذکر و دیگری مونث، میوه این دو باغ نیز همانند مذکر و مونث هم شکلند.(۵)
۴. میوه بزرگ و میوه کوچک: برخی می گویند دو نوع میوه در این دو باغ وجود دارد که یکی بزرگ و دیگری کوچک می باشد.(۶)
۵. میوه مادی و میوه معنوی: یکی از این میوه ها میوه مادی و ظاهری است که بهشتیان آن را می خورند و از خوردنش لذت می برند و دومی میوه ای است معنوی که بهشتیان از آن لذت روحی می برند.(۷)
۶. میوه های شبیه هم: یعنی با توجه به این که دو باغ هست و هر باغ میوه ای دارد، این میوه هر دو باغ شبیه هم هستند.(۸)
۷. میوه های ترش و شیرین: با توجه به ذائقه های مختلف مردم در این دو باغ هم میوه شیرین وجود دارد و هم میوه ترش مزه که بهشتیان از هر کدام خواستند بهره می برند.(۹)
البته باید توجه داشت که می توان همه اینها را در مورد این دو باغ قبول کرد و از اینجا روشن می شود که علت دو نوع بودن همین است که بالاخره میوه یا شبیه هم هستند و یا ترش و شیرینند و تلخ ندارد چون قابل خوردن نیست، یا معنوی و مادی هست که سومی معنا نمی دهد و… .
_______________
پاورقی:
۱. نور الثقلین، ج۵، ص۱۹۷: از ذیل حدیث چنین بر مى آید که امام این سخن را در تفسیر آیه «وَ أَمَّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوى» (نازعات : ۴۰) فرموده: هر چند محتواى هر دو آیه یکى است. الرحمن
۲. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامی، ۱۳۷۴ش، ج۲۳، ص۱۶۱. الرحمن
۳. ر.ک: فیض کاشانی، محسن، الاصفی فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات ایلامی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۱۲۴۶. ر.ک: طبرسی، فضل، جوامع الجامع، ترجمه گروهی از مترجمان، مشهد، بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی، چاپ دوم، ۱۳۷۷ش، ج۶، ص۲۰۷. الرحمن
۴. ر.ک: طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی افسیر القرآن، تهران، انتشرات اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش، ج۱۲، ص۳۸۶. ر.ک: حسینی همدانی، محمد حسین، انوار درخشان، تهران، کتابفروشی لطفی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق، ج۱۶، ص۹۸. الرحمن
۵. ر.ک: طبرسی، فضل، مجمع البیان، ترجمه گروهی از مترجمان، تهران، انتشارات فراهانی، ۱۳۶۰ش، ج۲۴، ص۱۰۹. ر.ک: طوسی، محمد، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالاحیاء، بی تا، ج۹، ص۴۷۹. الرحمن
۶. ر.ک: حسینی شیرازی، سید محمد، تبیین القرآن، بیروت، دارالعلوم، چاپ دوم، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۵۴۷. ر.ک: همان، غتقریب القرآن الی الاذهان، بیروت، دارالعلوم، چاپ اول، ۱۴۲۴ق، ج۵، ص۳۰۴. الرحمن
۷. ر.ک: مصطفوی، حسن، تفسیر روشن، تهران، مرکز نشر کتاب، چاپ اول، ۱۳۸۰ش، ج۱۶، ص۷۶. ر.ک: اصفهانی، نصرت امین، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، تهران، نهضت زنان مسلمان، ۱۳۶۱ش، ج۱۲، ص۴۲. الرحمن
۸. ر.ک: گروهی از مترجمان، تفسیر هدایت، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس، چاپ اول، ۱۳۷۷ش، ج۱۴، ص۳۵۹. الرحمن
۹. ر.ک: نصر، سمرقندی، تفسیر بحرالعلوم، بی جا، بی نا، بی تا، ج۳، ص۳۸۷. الرحمن
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات
