امتحان الهی در قرآن چه معنا و مفهومی دارد؟

امتحان الهی

منظور از امتحان الهی در قرآن چیست؟

پاسخ:

از آنجا که نظام حیات در جهان هستی، نظام تکامل و پرورش بوده و تمامی موجودات زنده مسیر تکامل را می‌پیمایند، تمام انسان‌ها، اعم از انبیاء و اولیا و خواص و عوام، طبق این قانون باید آزمایش و امتحان شده و استعدادهای خود را شکوفا سازند، گرچه امتحانات الهی از تنوع خاصی برخوردارند، برخی با وفور نعمت و کامیابی‌ها و برخی دیگر با حوادث سخت و ناگوار و شکست‌ها همراهند، اما هیچ کس از این سنت الهی مستثنی نیست.
پس آزمون الهی به‌عنوان تربیت و سنت عمومی، انسان‌های خوب و بد را بازمی‌شناساند.(۱)

شیوه‌ها و ابزارهای امتحان الهی

۱) امتحان به ‌وسیله‌ی نعمت و دارائی یا فقر و تنگدستی: «و امّا انسان وقتی پروردگارش به عنوان آزمایش آبرو و نعمت به او دهد، می‌گوید پروردگارم احترامم کرده و امّا وقتی که باز به عنوان آزمایش رزقش را تنگ می‌گیرد، می‌گوید پروردگارم خوارم شمرده است.»(۲)

۲)امتحان به وسیله‌ی نعمت شنوایی و بینایی: «ما انسان را از نطفه مختلط بیافریدیم تا امتحان کنیم و به همین منظور او را شنوا و بینا کردیم».(۳)

۳) امتحان به‌ وسیله‌ی شریعت و روشن ساختن مسیر بندگی«ما راه را به انسان نشان دادیم خواه شاکر باشد و خواه کفران کند.»(۴)

۴) امتحان به وسیله‌ی اعطای حیات و گرفتن آن:«او کسی است که مرگ و زندگی را آفرید، تا شما را آزمایش کند که کدامین نفر بهتر عمل می کند.»(۵)

۵) امتحان به وسیله‌ی هجرت، ذبح فرزند، قرار گرفتن در میان شعله‌های آتش:«بخاطر آورید هنگامی که خداوند ابراهیم ـ علیه السلام ـ را با وسایل گوناگون آزمود و او به خوبی ازعهده این آزمایش ها بر آمد…»(۶)

۶) امتحان به وسیله‌ی خیر و شر: «… شما را به خیر و شر می آزماییم…»(۷)

۷) امتحان به وسیله‌ی ترس، گرسنگی، نقصان در اموال و انفس:«قطعا همه شما را به اندکی ترس و گرسنگی و کاهش در مال‌ها و جان‌ها و میوه‌ها آزمایش می کنیم… .»(۸)

۸) امتحان به‌وسیله‌ی تحریم صید ماهی در روز شنبه: «و از آن‌ها درباره شهری که در ساحل دریا بود بپرس زمانی که آنها در روزهای شنبه، تجاوز و نافرمانی خدا می کردند همان هنگام که ماهی آنان روز شنبه (روز تعطیل) بر سطح آب آشکار می شدند و در غیر آن روز نمی‌آمدند، این چنین آن ها را به چیزی آزمایش کردیم که نافرمانی می کردند.»(۹)

۹) امتحان با اولاد و اموال: «جز این نیست که اموال و اولاد شما آزمایش هستند و حال آن‌که مزد فراوان نزد خدا است.»(۱۰)
«لکن منظور این بوده که ]خداوند[ شما را به دست یکدیگر بیازماید.»(۱۱)
«و شما را می‌آزماییم تا مجاهدان و صابران تان را معلوم و حدیث تان را آشکار کنیم.»(۱۲)
«ما آن‌ها را آزمودیم چنان که صاحبان آن بستان‌ها را آزمودیم، آن گاه که قسم خوردند که فردا، ]وقت[ بامداد میوه‌ها را خواهند چید.»(۱۳)

۱۰) امتحان با زینت‌های زمینی: «ما آن‌چه در روی زمین است، برای زمین زینتی فریبنده قرار دادیم تا مردم را بیازماییم که کدام یک از حیث عمل بهترند.»(۱۴)
«…[آری، خدا چنین کرد تا کافران را مغلوب کند] و بدین وسیله مؤمنان را به آزمایشی نیکو، بیازماید…»(۱۵)

۱۱) امتحان در میدان جهاد: «اگر در میدان احد به شما جراحتی رسید به آن جمعیت نیز در میان بدر جراحتی همانند آن وارد گردید و ما این روزهای پیروزی و شکست را در میان مردم می گردانیم…»(۱۶)
بنابراین امتحان الهی امری حتمی و اجتناب ناپذیر است که همه‌ی انسان‌ها را شامل می‌شود:
«آیا پنداشته اید که به خود واگذار میشوید، و خداوند کسانی را که از میان شما جهاد کرده و غیر از خدا و فرستاده او و مؤمنان، محرم اسراری نگرفتهاند، معلوم نمیدارد؟ و خدا به آنچه انجام میدهید آگاه است.»(۱۷)
«آیا می پندارید که به بهشت خواهید رفت؟ و هنوز آن‌چه بر سر پیشینیان شما آمده، بر سر شما نیامده به ایشان سختی و رنج رسید و متزلزل شدند…»(۱۸)
«این مسلماً امتحان آشکار است.»(۱۹)
«… پس از این کار خود پشیمان شد و دانست که ما او را با این جریان آزموده‌ایم.»(۲۰)

پاورقی:

۱٫ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، ترجمه موسوی همدانی، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۵۲٫
۲٫ فجر : ۱۶ ـ ۱۵٫
۳٫ دهر : ۲٫
۴٫ دهر : ۳٫
۵٫ ملک : ۲٫
۶٫ بقره : ۱۲۴٫
۷٫ انبیاء : ۳۵٫
۸٫ بقره : ۱۵۵٫
۹٫ اعراف : ۱۶۳٫
۱۰٫ تغابن : ۳۱
۱۱٫ محمد : ۴ و انفال : ۲۸
۱۲٫ محمد : ۳
۱۳٫ قلم : ۱۷
۱۴٫ کهف : ۷
۱۵٫ انفال : ۱۷
۱۶٫ آل عمران : ۱۴۰ – ۱۴۲
۱۷٫ توبه : ۱۶
۱۸٫ بقره : ۴۱۲ و عنکبوت : ۳
۱۹٫ صافات : ۱۰۶
۲۰٫ ص :۲۳ و ۲۴٫

منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات

حکمت