آیا در روز قیامت خورشید و آفتاب وجود ندارد ؟

با توجه به روایاتی که می گوید، در قیامت آفتاب نیست. با آیه ۳۰ سوره واقعه چگونه توجیه می شود؟

پاسخ:

آیه مورد نظر: وَ ظِلٍّ ممدُودٍ(۱) یعنی و سایه ی گسترده.
سایه گسترده، آن سایه‌ای است که: همیشگی باشد. در خبر آمده: در بهشت درختی است که یک نفر سواره، اگر بخواهد سایه آن را طی کند، و صد سال راه برود، باز هم آن را طی نخواهد کرد. و شما اگر خواستید بخوانید «و ظلٍّ ممدودٍ». و نیز در خبر آمده که هوای بهشت همواره هوایی مانند هوای صبحگاهان تابستان نه سرد است و نه گرم.(۲)

خورشید و آفتاب در قیامت

آن چه مسلم است این است که در آستانه قیامت، در کائنات تحول عظیم صورت می‌گیرد. خورشید عالم تاب این جهان در پیچیده و جمع گردد، نور آن به پایان رسد، و حجم آن به شدت کاهش یابد، و خاموش گردد. ستارگان آسمان این جهان، فروغ و روشنایی خود را از دست می‌دهد، پراکنده می‌شود و به طور کلی سقوط کرده، و از تحت نظام کنونی خارج می‌شود. آن چه امروز ثابت شده که نور خورشید به تدریج رو به کاهش می‌رود، می‌تواند شاهد احتمال آن باشد.(۳)

در قیامت بساط و سفره آسمان و زمین این جهان چون توماری در هم پیچیده می‌شود و خورشید و ستارگان و کواکب درهم می‌ریزد، نه آسمانی می‌ماند و نه زمین، نه شب خواهد بود و نه روز و نه سال و ماه و نه ظرفیت فیزیکی.(۴)
قرآن شریف می‌فرماید: مُتَّکِئِینَ فِیها عَلَی الْأَرائِکِ لا یَرَوْنَ فِیها شَمْساً وَ لا زَمْهَرِیراً(۵) که در آن بهشت بر تخت‌ها (ی عزت) تکیه زنند، و آنجا نه آفتابی (سوزان) ببینند، و نه سرمای زمهریر (و شدید).
در جای دیگر آمده است: «ماه (تابان) تاریک شود و ماه و خورشید جمع گردد.»(۶)

سایه در بهشت

آنچه از روایات و آیات به دست می‌آید، این است که در بهشت، نعمت‌های مادی و معنوی فراوانی وجود دارد، و بهشت و بهشتیان از درجات خاصی برخوردارند. سایه گسترده بهشتی هم، یکی از نعمت‌های بهشتی است که قرآن شریف می‌فرماید: إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی ظِلالٍ وَ عُیُونٍ(۷) بندگان با تقوا در سایه درختان بهشت و کنار نهرهای جاری متنعمند.
در جای دیگر می فرماید: مَثَلُ الْجَنَّهِ الَّتِی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ أُکُلُها دائِمٌ وَ ظِلُّها …(۸) وصف بهشتی که به پارسایان، وعده داده شده است، (چنین است که) جویباران را فرودست آن جای است، و میوه‌ها و سایه آن همیشگی است. این سرانجام پروا پیشه‌گان است. و سرانجام کافران آتش دوزخ است.

نور در بهشت

آن چه مسلم است، بهشت الهی نورانی است و نور بهشتی، یکی از نعمت‌های بهشتی است. چون بهشت تاریک و ظلمانی از نور و سایه‌های بهشتی نباید، فقط همانند نور و سایه‌های دنیایی و مادی تصورداشت. چون نور بهشتی، به صورت مادی و معنوی قابل تصور است. در قرآن شریف آمده است، نور یکی از اسماء الهی است. الله نور السّموات و الارض…(۹) خدا نور آسمان و زمین است. در یکی از بندهای دعای جوشن کبیر آمده است: «یا نور النور، یا منّور النور، یا خالقَ النور، یا مُدبّر النّور، یا مقدّر النور، یا نور کلّ نور،‌ یا نوراً قبل کلِّ نور، یا نوراً بعد کلّ نور، یا نوراً فوقَ کلّ نور، یا نوراً لیسَ کمثلهِ نور».(۱۰)

هر موجود، در دنیا و آخرت به هر نسبت با خدا بیشتر ارتباط داشته باشد، به همان اندازه نورانیت و روشنایی کسب می‌کند.(۱۱)
نور بهشتی، همانند «ظلٍّ ممدودٍ» گسترده و بی‌پایان است. خاموشی و پایانی، در مورد آن معنا ندارد. بهشت الهی، شناخته است به نور الهی، و نور بهشتی شناخته ترین نعمت‌های بهشتی است. در بهشت الهی همه چیز به صورت «نورٌ علی نور» تصور دارد.
در قیامت مجموعه نظام کیهانی و کهکشانی مادی دنیایی این جهان به هم ریخته می‌شود(۱۲) و تحول عظیمی در نظام کیهانی این جهان پیش می‌آید…(۱۳) (این نکته به معنای نفی خورشید، ماه، نور، سایه و…) در بهشت نیست. سایه‌های بهشت گسترده و دائمی است. در بهشت نیز، خورشید و درخت و سایه هست، ولی نه مثل دنیا که سایه‌ها در اوقات مشخصی مثل صبح یا عصر باشد و در شب یا ظهر محو یا کم گردد، بلکه همیشه و به یک میزان وجود دارد.(۱۴)

آیه «۳۰» از سوره انسان هم که می‌فرماید: لایَرون فیها شمساً و لا زمهریراً یعنی مؤمنان در بهشت نه خورشیدو آفتابی می‌بینند و نه سرمای گزنده‌ای، و روایات در این راستا، بدین معناست که حرارت خورشید در بهشت، آزاردهنده نیست، و حالت سوزندگی ندارد. و گرنه در بهشت، خورشید به عنوان یک موجود نورانی و نور افشان، در ظرف و مقوله خودش در بهشت وجود دارد، و وقتی خورشید در بهشت وجود داشته باشد، به طور طبیعی به دنبال آن، نور و سایه گسترده و جاودانی هم وجود خواهد داشت.(۱۵)

خداوند می فرماید:
کَلاَّ لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْیَقِینِ لَتَرَوُنَّ الْجَحِیمَ ثُمَّ لَتَرَوُنَّها عَیْنَ الْیَقِینِ ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ(۱۶) حاشا اگر به علم الیقین بدانید (به خود آیید)، بی‌شبهه دوزخ را ببینید، سپس آن را به عین الیقین بنگرید. سپس در چنین روز از شما درباره نعمت‌های (کفران شده دنیا) بازخواست شود.

پس خورشید بهشتی، هم اکنون موجود است و با چشم ملکوتی قابل رؤیت هست. سایه‌های گسترده و دائمی بهشت یعنی «ظلّ ممدود»، هم اکنون موجود است… این نکته برای وجود محدودی مانند ما، به درستی قابل درک نیست.(۱۷) آن چه مهمّ است، این است که نوع نگرش ما به معاد و قیامت و بهشت و دوزخ و نعمت‌های بهشتی باید دقیق و عمیق باشد و همه آنها باید در مقوله خودش مورد بررسی قرار گیرد.

 

___________________

پاورقی:

۱. واقعه: ۳۰. آفتاب
۲. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ج ۱۹، ص ۲۱۲. آفتاب
۳. جوادی آملی، عبدالله، تفسیرموضوعی قرآن کریم، معاد در قرآن، قم، انتشارات ‌اسدی، چاپ اول، ۱۳۸۲، ج ۴، ص ۲۸۲. آفتاب
۴. همان، ج ۵، صص ۳۵۷ ـ ۳۵۸. آفتاب
۵. انسان: ۱۳. آفتاب
۶. قیامت: ۸ ـ ۹. آفتاب
۷. مرسلات: ۴۱.
۸. رعد: ۳۵.
۹. نور: ۳۵.
۱۰. مکارم شیرازی، ناصر، مفاتیح الجنان، دعای جوشن کبیر، بند ۴۷.
۱۱. تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۱، ج ۱۴، ص ۴۷۴.
۱۲. انفطار: ۵-۱.
۱۳. زلزله: ۱.
۱۴. قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، چاپ اول، ۱۳۷۸، ج ۶، ص ۲۱۰.
۱۵. همان.
۱۶. تکاثر: ۵ ـ ۸.
۱۷. تفسیر نور، همان.

منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات

مکان