در سوره ی واقعه مردم به چند دسته تقسیم می شوند؟
در سوره ی واقعه مردم به چند دسته تقسیم می شوند؟
در سوره ی واقعه به سه گروه از مردم در روز قیامت اشاره شده است: آیا در زندگی جاوید آن جهانی این سه گروه، راه پیشرفت بیشتر به سوی خدا و برتر شدن یا آمرزیده شدن را دارند؟
پاسخ:
آیات متعددی از قرآن کریم به حقیقت روز قیامت و چگونگی وقوع آن اشاره دارد و در این آیات از واقعه معاد و روز قیامت با نام های گوناگونی یاد شده که هر یک از این ها، اشاره به یکی از ابعاد مفهومی معاد دارد. حشر، نشر، رجوع، روز حسرت، روز حساب، روز جمع و واقعه از جمله این تعبیرات است. سوره ی واقعه از جمله سوره های است که محتوای آن بر محور واقعه قیامت و مسأله معاد دور می زند و حتمی الوقوع بودن روز قیامت و ویژگی های آن موضوع اصلی مطالب سوره واقعه به شمار می رود
خلاصه مطالب سوره واقعه به این شرح است:
۱. در آغاز سوره واقعه از آغاز ظهور روز قیامت و مقارن بودن آن با حوادث هول انگیز سخن گفته شده است.
۲. به دنبال بیان وقوع حادثه عظیم قیامت به بیان چگونگی حال مردم در آن روز پرداخته است و بیان می نماید که انسان ها نیز دگرگون می شوند مستکبران گردنکش سقوط و مؤمنان بر اوج قله افتخار قرار می گیرند.
۳. در سوره واقعه مردم را به سه گروه تقسیم نموده و سرانجام کار هر یک را شرح می دهد و آن سه گروه عبارتند از:
الف: سابقان و پیشگامان و مقربان درگاه الهی و کسانی که نه تنها در ایمان که در اعمال خیر نیز پیشگام و سبقت گیرندگان به مغفرت خدای شان هستند اینان در روز قیامت در باغ های بهشتی آسوده اند.
ب: اصحاب یمین و کسانی که از نظر مقام نسبت به مقربان درگاه حق در درجه ی پائین تری قرار دارد.
انسان هایی که سعادتمند و خوشبختند و به همین دلیل نامه ی عمل شان به دست راست شان داده می شود و از میوه های بهشتی بهره می برند.
ج: اصحاب شمال و گروه بدبخت و تیره روز و تیره بخت که نامه ی عمل شان به علامت بیچارگی شان به دست چپ شان داده می شود. اینان در آتش سوزان و آب جوشان و در سایه ای از دود سیاه قرار دارند که نه خنکی دارد و نه سودی.
امّا این که برای این طبقات سه گانه و افراد هر یکی از این گروه ها در روز قیامت ترقی از جایگاه به جایگاهی بالاتر وجود دارد یا نه؟ در پاسخ باید گفت از دیرباز تاکنون همواره میان اهل فلسفه، عرفان و کلام اسلامی این مسأله که آیا روح آدمی بعد از مفارقت از جسم در عالم دیگر تکامل دارد یا نه؟ معرکه آراء و محل نزاع بوده و عده ای گفته اند تکامل در عالم دیگر (که در متون دینی آمده)، مستلزم حرکت از قوه به فعل است و حرکت نیز بدون ماده امکان پذیر نیست. بنابراین، در عالم دیگر که ماده در کار نیست حرکت و به تبع آن تکامل نیز وجود نخواهد داشت.
برخی گفته اند تکامل در عالم دیگر در دو زمینه مطرح است: تکامل علمی و تکامل عملی، در عالم برزخ و قیامت زمینه برای تکامل عملی نیست تا انسان با کاری واجب یا مستحب به کمال برتر عملی برسد. ولی راه تکامل علمی باز است و این تکامل از حین مرگ به بعد شروع می شود و نیاز به ماده هم ندارد. نظیر آن چه در خواب برای روح معلوم می شود که برای آگاهی به آن حرکت فراگیری از قبیل کوشش های بدنی در زمان بیداری راه ندارد و بسیاری از علوم و معارف دین در آن جا برای انسان ها روشن و مشهود خواهد شد. چون خیلی از چیزها است که انسان در برزخ می فهمد و خیلی از چیزها است که در قیامت می فهمد و خیلی از امور است که در بهشت می فهمد، روایاتی هم در این زمینه هست که به عنوان نمونه اشاره می شود.
امام علی ـ علیه السلام ـ می فرماید: «الناس نیام فاذا ماتواإنتبهوا» مردم در خوابند، وقتی مردند بیدار می شوند.(۱)
اما تکامل عملی و این که انسان بعد از مرگ کاری انجام بدهد که حسنه و ثوابی در نامه عمل او نوشته شود و یا در صحنه قیامت کاری بکند که در اثر آن تکامل پیدا بکند و از منزلی به منزل دیگر و از درجه ای به درجه بالاتر برسد چنین چیزی نیست زیرا امام علی ـ علیه السلام ـ می فرمایند:
«الیوم عمل ولاحساب و غدا حساب و لا عمل»: امروز تا در این دنیا هستیم روز عمل است و حسابی نیست و فردای قیامت حساب است، امّا جای عمل نیست.(۲)
قرآن کریم نیز می فرماید: فَإِذَا نُفِخَ فِی الصُّورِ فَلَا أَنسَابَ بَیْنَهُمْ یَوْمَئِذٍ وَلَا یَتَسَاءلُونَ(۳). تا زمانی که مرگ یکی از آنان فرا رسد، می گوید پروردگار من! مرا باز گردانید شاید در آن چه ترک کردم عمل صالحی انجام دهم. ولی به او می گویند چنین نیست… و پشت سر آنان برزخی است تا روزی که برانگیخته شوند.
ولی با این همه به ذهن می رسد که روح انسان بعد از مرگ چه بسا در اثر خیرات اهل دنیا و باقیات الصالحاتی که انسان به جا گذاشته است، تکامل عملی پیدا نموده و از درجه ای بالاتر نائل آید، اما باید به این نکته توجه داشت که عالم برزخ و آخرت عالم تکلیف و عمل نیست که جزا را به دنبال داشته باشد، بلکه عالم جزا است. و اگر در اثر خیرات دیگران و باقیات الصالحات درجه ای به مردگان داده می شود، آن نیز قبل از وقوع قیامت است.
اما این که انسان در عالم برزخ در اثر کارهای خیر کسانی که در دنیا هستند از عذاب رهائی یابد و یا به لذت های برزخی دست یابد و یا در قیامت در اثر شفاعت شفیعان از عذاب رهایی یافته و به درجه ای برسد، به این رهائی و نیل نمی توانیم تکامل عملی اطلاق کنیم. زیرا در اثر عمل دیگران و وساطت اهل شفاعت از عذاب نجات یافته است نه این که خود عملی انجام داده و در اثر آن عمل به کمالی رسیده باشد.
و همین طور است اجر و ثوابی که از طریق باقیات الصالحات که شخص خود به جا گذاشته. زیرا این ثواب نیز نتیجه ی عمل دنیائی میت است که هم اهل دنیا از آن بهره می برد و هم ثوابی در عالم برزخ به میت می رسد.
پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ می فرمایند: «رشته ی عمل به وسیله ی مرگ بریده می شود مگر به وسیله: خیراتی که مستمر باشد و علمی که همواره نفع دهد، فرزند صالحی که برای والدین دعای خیر کند».(۴)
نتیجه این که:
۱. تکامل عملی به این معنی که انسان خودش در عالم برزخ یا قیامت عملی انجام بدهد و در اثر آن ارتقاء پیدا کند بعد از مرگ، چنین چیزی وجود ندارد.
۲. اما انتفاعش از عمل کسانی که در دنیا هستند و نیز باقی الصالحات که به جا گذاشته، جای تردیدی نیست.
۳. تکامل علمی نیز مورد تأیید آموزه های دینی بوده و نیز این امر اختصاص به مؤمنین ندارد و بلکه کفاری که جهنم و بهشت برای شان افسانه و اساطیر الاولین بود، تکامل علمی پیدا می کنند و به علم حضوری می یابند که آن چه انبیاء به آنان خبر داده بودند، عین حقیقت بوده و اینان در دنیا بر اساس غفلت و بی خبری و عناد و لجاجت زندگی کرده اند.
پاورقی:
۱. طباطبائی، سیّد محمد حسین، المیزان، قم، جامعه مدرسین، بی تا، ج۱، ص۲۳۱ و ملا صالح مازندرانی، شرح اصول کافی، ج۸، ص۳۷۹.
۲. المحمودی، محمد باقر، نهج السعاده فی مستدرک نهج البلاغه، بی جا، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۳۹۷ش، ج۳، ص۳۱۳.
۳. مؤمنون : ۱۰۰.
۴. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، سیره نبوی، قم، جامعه مدرسین، چاپ چهارم، ۱۳۸۰ش، ج۱۶، ص۲۰۹.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات
