منظور از اخلاص لسانی و قلبی چیست؟
منظور از اخلاص لسانی و قلبی چیست؟
با توجه به آیه ی ۹ سوره ی دهر: انما یطعمکم لوجه الله لانرید منکم جزاء و لا شکورا و آیه ی ۲۳ سوره شوری: قل لا اسئلکم علیه اجرا الا الموده فی القربی اخلاص لسانی و قلبی را توضیح دهید؟
پاسخ:
برنامه اسلام روی این اساس پایه گذاری شده است که هر کاری را با رنگ خدایی و نیت آن میپذیرد و حدیث پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله و سلم که می فرماید: «اعمال با نیت پذیرفته میشوند»(۱) بیانگر همین حقیقت است. این نیت باید از روی اخلاص باشد وگرنه هیچ ارزشی نخواهد داشت. اخلاص آن است که محرک انسان از هر گونه شائبهی غیر الهی پاک باشد و از آن به می توان به توحید در نیت نام نهاد. یعنی: در تمام برنامه ها، تنها به پروردگار و رضای او اندیشیدن. و کار با اخلاص تا آن حد در اسلام اهمیت دارد که رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله و سلم ـ میفرمایند: «کسی که چهل روز، کارهای خود را خالصانه انجام دهد، خداوند چشمه های حکمت و دانش رااز قلبش بر زبانش میگشاید.»(۲) و قرآن کریم، نیز بیش از ۲۰ باراز مشتقات اخلاص در مورد بندگان ممتازش سخن به میان آورده است.(۳) اوج این اخلاص در رفتار اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ تبلور و نمود پیدا کرده است تا آنجا که قرآن کریم،این اخلاص را به عنوان عملی برجسته از بندگان صالح و نیک برشمرده که گویند: آیات ۵ الی ۲۲ سوره ی هل اتی زمانی نازل شده که امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ، فاطمه زهرا ـ سلام الله ـ و امام حسن و حسین ـ علیهم السّلام ـ سه روز پشت سر هم روزه گرفتند. ولی در هر افطار غذایشان را به فقیر، یتیم و اسیر داده و خود با آب افطار نمودند و گفتند: «ما شما را به خاطر خدا غذا میدهیم و هیچ پاداش و سپاسی را از شما نمیخواهیم.»(۴)
هر چند در تفسیر اهل بیت بر قرآن کریم مطلبی که اشاره به دو نوع اخلاص لسانی و قلبی کند،یافت نشد، اما به نظر میرسد از این آیه برخی همانند پرسشگر، استفاده میکنند که حتی در گفتار نیز باید اخلاص داشت چنانچه چه اهل بیت گفتند ما فقط برای خدا طعام دادیم و حتی یک تشکر خالی نیز از شما انتظار نداریم. ولی اگر به روایتی که در ذیل این آیه ی شریفه آمده که بیان میدارند اهل بیت عصمت و طهارت حتی به آن فقیر، یتیم و اسیر با زبان نیز نگفتند که ما از شما انتظاری نداریم، بلکه در قلب خود و با خدای خود چنین عرضه داشتند که خدایا ما فقط رضایت تو و برای تو کار میکنیم.(۵) در این صورت دیگر نمیتوان اخلاص را به لسانی و قلبی تقسیم کرد. و اخلاص یعنی در همه کارها باید برای خدا باشد، چه در گفتار، چه در نوشتار و چه در رفتار، در همه حال باید اصل و معیار کار خدا باشد و بس، و آیه ی ۹ سوره ی دهر خلوص نیت اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ را به نحو احسن نشان میدهد.(۶) البته اخلاص لسانی و قلبی نیز داخل در کارهاست. یعنی: هم در گفتار و هم در نیت قلبی باید اصل رضای الهی باشد. اما از این آیات تقسیم بندی آن استفاده نمیشود.
در آیه ی۲۳ سوره ی شوری نیز که رسول گرامی اسلام ـ صلّی الله علیه و آله و سلم ـ از سوی خدا مأموریت دارد به مردم برساند که برای تبلیغ و رسالتش هیچ فردی جز دوستی اهل بیت یعنی ائمه معصومین ـ علیهم السّلام ـ ندارد، باز فقط اخلاص قلبی نمیخواهد. یعنی: چنین نیست که آن حضرت را قلبا دوست داشته و این مودت از روی اخلاص باشد، بلکه دوستداری اهل بیت هم باید قلبی باشد و هم در عمل با پیروی از آن ها به اثبات رسد و هم در لسان باید هماره اظهار دوستی در بین دوستداران باشد و این اظهار دوستی نیز باید از روی اخلاص باشد و خداوند در بیان زیبائی نتیجه چنین دوستی را برای همه ترسیم کرده: «این همان چیزی است که خداوند بندگان مؤمن را که کارهای پسندید انجام میدهند، به آن بشارت میدهد.» ای پیامبر بگو: من هیچ پاداشی را از شما بر رسالتم نمیخواهم جزء دوستی اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ و هر کس کار نیکی انجام دهد بر نیکیاش میافزائیم چرا که خداوند آمرزنده و سپاس گزار است.»(۷) یعنی: تداوم عمل صالح در گرو پیروی کردن از امامان بوده و خداوند با این بیان نه تنها اخلاص در مودت، بلکه رهبری جامعه اسلامی را بعد از پیامبرش مشخص ساخته(۸) و به کسانی که در دوستی این رهبران معصوم هم از قلب و هم در عمل و هم در اظهار زبانی از روی اخلاص دل بستهاند، مژده میدهد که پاداششان را میافزاید و این دوست داشتن چیزی جز فرمانبرداری از اهل بیت نیست که نیکیهای دنیا و آخرت را در پی دارد. بنابراین،اخلاص فقط در قلب و لسان نیست، بلکه باید در همه حالات با اخلاصی کامل، با تبلیغ آموزههای اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ حرکت کرد و مودت اهل بیت را تنها دوست داشتن در قلب ندانست. و چنان چه مفسران تأکید دارند، این دوست داشتن باید همراه با قبول رهبری جامعه و مرجع بودن ائمه اطهار ـ علیهم السّلام ـ باشد و تنها چنین مودتی است که میتواند ضامن سلامت در دنیا و سعادت در آخرت باشد نه مودت قلبی و این است معنای روایت که: «آل محمد ـ صلّی الله علیه و آله و سلم ـ همان صراط مستقیم است.»(۹)
پاورقی:
۱. طوسی، محمد. التهذیب، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ هجری شمسی، ج ۱، ص ۸۳، باب ۴، حدیث ۶۷.
۲. مجلسی، محمدباقر. بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۴ هجری قمری، ج ۶۷، ص ۲۴۹، باب ۵۴، حدیث ۲۵.
۳. ر.ک: بقره : ۱۳۹، نساء : ۱۴۶، اعراف : ۲۹، یونس : ۲۲، یوسف : ۲۴، حجر : ۴۰، مریم : ۵۱، عنکبوت : ۶۵ و … .
۴. دهر (انسان) : ۹ و ر.ک: حویزی عروسی، عبد علی. نورالثقلین، قم، موسسه اسماعیلیان، ۱۴۱۵ هجری قمری، ج ۵، ص ۴۷ و بحران، هاشم. البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، موسسه بعثت، ۱۴۱۵ هجری قمری، ج ۵، ص ۵۴۶.
۵. تفسیر نورالثقلین، ج ۵، ص ۴۷۹، و تفسیر البرهان، ج ۵، ص ۵۴۸.
۶. قریشی، علی اکبر. احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت، ۱۳۷۷ هجری شمسی، ج ۱۱، ص ۴۷۳.
۷. شوری : ۲۳.
۸. تفسیر هدایت. گروهی از مترجمان، (ترجمه تفسیر من هدی القرآن)، مشهد، آستان قدس، ج ۱۲، ص ۳۲۱.
۹. احسن الحدیث، ج ۹، ص ۴۸۳. لسانی
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات
