آیا در میان آیات قرآنی به صراحت در مورد وجوب نماز قضا پرداخته شده است؟
آیا در میان آیات قرآنی به صراحت در مورد وجوب نماز قضا پرداخته شده است؟
در ابتدای سخن باد این مهم را باید به یاد داشت که همه‌ی احکام الهی به صراحت در آیات قرآنی تبیین نشده‌اند، بلکه به برخی از آن‌ها به صراحت اشاره شده و برخی دیگر نیز به صورت پوشیده و مجمل بیان شده است، توضیح و تفسیر آین گونه آیات مجمل به عهده‌ی پیامبر و جانشینان بر حق اوست.
اما در ارتباط با تعریف نماز قضاء لازم به‌ذکر است، کسی که نماز واجب خود را در وقت آن از روی عذر و یا بدون عذر نخوانده باشد، اقامه‌ی نماز فوت شده در وقت و زمانی دیگر بر او واجب است تا تکلیف از ذمه‌ی او برداشته شود، این عمل اقامه‌ی نماز در غیر وقت اصلی خود را، قضای نماز می‌گویند.
در میان آیات قرآنی، به صراحت به حکم شرعی قضای نماز پرداخته شده یا نه؟
لازم به تأکید است که در قرآن به صراحت اشاره‌ای بر وجوب نماز قضاء نشده است، ولی آیاتی بیان شده‌اند که با ایما و اشاره به مسئله‌ی نماز قضاء پرداخته‌اند:
طبق نظر مفسرین از آیه‌ی و اذکر ربّک اذا نسیت(۱) می‌توان در ارتباط با قضا نماز استدلال نمود. این آیه مبین این امر است که هرگاه یاد و ذکر پروردگار فراموش شد، نباید بی‌تفاوت رفتار کرد بلکه باید خداوند دوباره یاد شود، این مهم کنایه از نمازی است که قضا شده و باید دوباره، در وقت دیگری اقامه شود.(۲)
همچنین خداوند در آیه‌ی دیگری چنین فرموده است:
وَهُوَ الَّذِی جَعَلَ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ خِلْفَهً لِّمَنْ أَرَادَ أَن یَذَّکرَ(۳)
طبق نظر مفسرین مفهوم این آیه مبین این مطلب است که هر یک از روز و شب جانشین یکدیگرند، کسانی که در آن دو زندگی کرده‌اند و عملی از واجبات را در یکی از آن دو زمان فوت کردند، در زمان دیگر باید قضاء عمل واجب را به‌جا آورند. برای مثال: اگر در روز نمازکسی از دست رفت، می‌تواند قضای آن را در شب به‌جا آورد و بالعکس. در روایات هم به این مطلب پرداخته شده است.
عنبسه العابد می گوید از امام صادق(علیه السلام) در مورد آیه‌ی شریفه‌ی وَهُوَ الَّذِی جَعَلَ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ خِلْفَهً لِّمَنْ أَرَادَ أَن یَذَّکرَ(۴) پرسیدم؟
امام در پاسخ فرمود: «یعنی قضا نمازهایی که شب از تو فوت شده روز به جا بیاور و قضا همان نمازهایی که روز از تو فوت شده شب به جا بیاور.»(۵)
روایات مرتبط با وجوب نماز قضا کدامند؟
اما در روایات، احکام مرتبط با «قضاء نماز» به‌طور مفصل تبیین شده است:
۱. هشام جوالیقی نقل می کند که امام صادق (علیه السلام) به نقل از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
« هر کس نماز واجب خود را ترک کند و وقت آن بگذرد، باید آن‌را قضاء کند.»(۶)
۲. زراره از امام صادق (علیه السلام) چنین نقل می‌کند: زمانی که نماز را فراموش کردید و یا آن را بدون وضو خواندید، بر شما واجب است که قضای آن‌را بخوانید.(۷)
۳. ابن میمون می گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم حکم شرعی مردی که در شب ماه رمضان جنب شده و فراموش کند که عمل غسل به‌جای آورد و از آن ماجرا یک هفته بگذرد و یا ماه رمضان تمام شود، چیست؟
امام فرمود: نماز و روزه خود را قضا کند.(۸)
این‌ها از جمله روایاتی به‌شمار می‌آیند که به صراحت مسئله‌ی قضای نماز را مطرح کرده‌اند. این روایات قضای همه نمازهای واجب را شامل می‌شوند، ولی روایاتی هم وجود دارند که به وجوب قضاء در موارد خاص اشاره کرده اند:
۱. روایتی که در مورد نماز آیات وارد شده است:
مسلم ابن یسار می‌گوید: از امام محمد باقر(علیه السلام) پرسیدم کسی که بعد از این‌که صبح شد، از خسوف خبردار میشود و یا بعد از فرارسیدن شب از کسوف باخبر میشود، آیا باید قضای نماز آیات را بخواند؟
حضرت فرمود: اگر قرص خورشید و ماه به کلی گرفته باشد، باید قضای نماز آیات را به‌جا آورید.(۹)
۲. روایاتی که در مورد وجوب قضا، بر فرزند بزرگ بعد از فوت پدر را اثبات می کنند.(۱۰)
نمازهای واجبی که قضای آن‌ها باید به‌جا آورده شود عبارتنداز:
۱ـ نمازهای یومیه (پنج گانه)
۲ـ نمازهای قضای پدر به فرزند بزرگ
۳ـ نماز آیات
۴ـ نمازی که بواسطه نذر و قسم واجب شود.
۵ـ نماز طواف
۶ـ نماز میت.
پاورقی:
۱. کهف : ۲۴.
۲. راوندی، قطب الدین، فقه القرآن، ج ۱، ص ۱۲۳.
۳. فرقان : ۶۲. و او همان کسی است که شب و روز را جانشین یکدیگر قرارداد برای کسی که بخواهد متذک شود.
۴. فرقان : ۶۲.
۵. راوندی، قطب الدین، فقه القرآن، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی، اول، ۱۴۰۵ ق، ج ۱، ص ۱۲۳ ـ ۱۲۴.
۶. شیخ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، تهران، کتاب فروشی صدوق، بی تا، اول، ص۵۱۷.
۷. کلینی، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵، ج ۳، ص ۲۹۱.
۸. الکافی، همان، ج ۴، ص ۱۰۶.
۹. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، قم، جامعه مدرسین، دوم، ۱۴۰۴ ق، ج ۱، ص ۵۴۹.
۱۰. ابی جمهور، محمد، عوالی اللالی، قم، سید الشهداء، اول، ۱۴۰۵ ق، ج ۱، ص ۳۳۸.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات
