اسماء الله که به آنها مفتاح العلوم هم میگویند، کدامند؟
اسماء الله یا اسماء سبعه که نام های بزرگی است و به آنها مفتاح العلوم میگویند، کدامند؟
پاسخ:
عدد اسماء الهی از حضرت رسول اکرم (ص) نقل شده که فرمودند: «همانا خداوند چهار هزار اسم دارد که هزار تای آن را فقط خود و هزار اسم دیگر را خود و ملائکه وهزار دیگر را خود و ملایکه و انبیا و اما هزار بقیه را مؤمنین می دانند که آنان سیصد تا از تورات و سیصد تا از انجیل و سیصد تا از زبور و صد تای آن از قرآن که نود و نه تای آن آشکار و یکی از آن اسامی مکتوم است و هر که آن را شمارش کند، داخل بهشت می شود».(۱)
تقسیمات اسماء استاد حسن زاده آملی اسماء را بر سه قسم می داند: اسماء ذات ـ اسماء صفات و اسماء افعال.(۲)
اسماء ذات عبارتنداز: الله، رب، ملک، قدوس، سلام، مؤمن، مهیمن، عزیز، جبار، متکبر، علیم، عظیم، ظاهر، باطن، اول، آخر، کبیر، جلیل، مجید، حق، مبین، واجد، ماجد، صمد و متعالی.
اسماء صفات عبارتنداز: حی، شکور، قهار، مقتدر، قوی، قادر، کریم.
اسماء افعال عبارتنداز: مبدء، معید، وکیل، باعث، مجیب، واسع، حسیب، مقیب، حافظ، معز، مذل، حکیم، عدل، لطیف، محیی، ممیت، والی، تواب و منتقم.(۳)
اسماء سبعه یا امهات اسماءاز اسمایی که از صفحه اول ذکر شد، تعداد ۷ اسم را از امهات اسماء یا اسماء سبعه دانسته اند که در مورد این مقوله نظرات مختلفی وارد شده است، که به نمونه هایی از آنها اشاره می شود:
۱. در نظر اهل سنت، اسماء: حیات، علم، اراده، قدرت، سمع، بصر، کلام به عنوان «ائمه الاسماء» یا «ائمه سبعه» نامگذاری شده اند.(۴)
۲. ابن عربی عارف مشهور اسماء سبعه را، امهات اسماء دانسته اند و مقدم و مسلط بر بقیه اسماء دانسته اند و آنها را کلید فهم اسماء دیگر دانسته اند. که عبارتنداز: حّی، علیم، مرید، قایل، قادر، جواد، مقسط.(۵)
۳. خوارزمی و امام خمینی(ره) امهات اسماء را به اعتبار محصور بودن چهار تا می دانند که عبارتنداز: اول، آخر، ظاهر و باطن.
۴. به اعتبار دیگر، برخی نام های بزرگ و امهات اسماء را در الله، رحمن و رحیم می دانند. چنان که حق سبحانه و تعالی می فرماید: قُلِ ادْعُواْ اللّهَ أَوِ ادْعُواْ الرَّحْمَنَ أَیًّا مَّا تَدْعُواْ فَلَهُ الأَسْمَاء الْحُسْنَی(۶). بگو خدا را بخوانید، یا رحمان را بخوانید، هر کدام را بخوانید (ذات یکتای او را خوانده اید) نیکوترین نام ها (که این دو نام هم از آنهاست) فقط ویژه اوست…»(۷) اسماء سبعه و مفتاح العلوم و در مورد این که این اسماء سبعه همان مفتاح العلوم باشد، در همین منابع اشاره به (مفتاح العلوم) بودن این اسماء شده است و همین تعبیری که ابن عربی ذکر می کند که کلید فهم و دانستن سایر اسماء باشد نشان بر این است.
معانی امهات اسماء یا اسماء سبعه مذکور در فوقالله: ذاتی که مستجمع جمیع اسماء و صفات و کمالات و خیرات است. زیرا صرف جمال و محض خیر است.(۸)
بصیر: بینای بنیان پنهان و آشکار، بینای همیشگی.(۹)
حّی: خداوند زنده، همیشه بیش از همه زندگان زنده، و بر زندگانی و زندگان خداونده، هم فانی گردند و او ماند زنده باقیست به بقای ازلی، حّی است به حیات ازلی، نه چون حیات آفریدگان.(۱۰)
أول: نخست آن که همیشه بوده، او به وجود می آورد و او فانی می گرداند.(۱۱)
آخر: آن که همیشه باشد و آن که باقی ماند بعد از فنای هر چیز.(۱۲)
باطن: عالم سر و خفیّات و به قولی پوشیده از دیدگان خلایق و اوهام ایشان است، چنان که هیچ وهمی بدان احاطه نیابد.(۱۳)
رحمن: یعنی خدایی که با عطوفت خود به خلق روزی می دهد، و مواد رزق را از آنها قطع ننماید.(۱۴)
رحیم: خداوند بسیار مهربان نسبت به بندگان مؤمن خویش است.(۱۵)
سمیع: داننده هر چیز، شنوا، دانا و شنوای هر مسموعی و رازی و پنداری بذاته.(۱۶)
ظاهر: کیست که بادی و شروع کننده نخست در افعال خود باشد و خداوند با این صفت ممکن نیست که کسی وجود او را منکر شود، و یا به ثبوت او انکار ورزد.(۱۷)
علیم: یعنی موجودی که عالم به سرائر و خفیّات و پنهانی ها باشد، که حتی علم خلق هم به آن نرسد، و این کلمه فعیل است به عنوان صیغه مبالغه در کمال علم.(۱۸)
قادر: صاحب مجمع البیان می گوید: یعنی اندازه گیری نمودیم آفرینش و خلقت او را، از لحاظ کوتاهی قد یا درازی آن و از لحاظ مذکر بودن یا مؤنث بودن آن، پس چه نیکو مقدّر و اندازه گیرنده ای هستیم.(۱۹)
جواد: بسیار جود، و این بر خدا اطلاق گردد به خلاف سخیّ.(۲۰)
پاورقی:
۱. الشیخ یحیی فلسفی الدارابی الشیرازی، مسند الرسول العظیم، ص۱۷۸، به نقل از: شنکایی، مرضیه، بررسی تطبیقی اسمای الهی، نشر سروش، چاپ اول، ۱۳۸۱ش، ص۵۱.
۲. همان، ص۴۳.
۳. همان، ص۴۵.
۴. همان، ص۱۳۲.
۵. شنکایی، مرضیه، همان، ص۵۲ ـ ۵۳.
۶. اسرا : ۱۱۰.
۷. انصاریان، حسین، ترجمه قرآن کریم، قم، نشر اسوه، چاپ اول، ۱۳۸۳ش، ص۲۹۳.
۸. محمدی، حسنعلی. فرهنگ جامع اسماء الله. انتشارت فراگفت. ص۳۱۷.
۹. همان، ص۳۹۹.
۱۰. همان، ص۴۸۸.
۱۱. همان، ص۳۶۷.
۱۲. همان، ص۳۰۱.
۱۳. همان، ص۳۷۷.
۱۴. همان، ص۶۲۷.
۱۵. همان، ص۶۵۱.
۱۶. همان، ص۶۹۱.
۱۷. همان، ص۷۳۳.
۱۸. همان، ص۷۷۷.
۱۹. همان، ص۸۷۸.
۲۰. همان، ص۴۲۶.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات
