آیا اسماء الهی در معنی و مفهوم یکی نیستند؟
در مقدمه دعای جوشن کبیر آمده است که در این دعا ۱۰۰۰ اسم از اسماء الهی ذکر شده است. در این دعا در بخش های مختلف اسماء مبارکی دیده می شود که تفاوتی با هم ندارند مثلاً اسم (یا رازق) با اسم (یا رازق کل مرزوق) چه تفاوتی دارد؟ آیا این گونه اسما در معنی و مفهوم یکی نیستند.
پاسخ:
برای پاسخ به این سوال ذکر یک مقدمه ضروری است و آن این است که اسماء الهی محدود به هزار اسم نیست بلکه اسماء خداوند نامحدود است در بین این اسماء، بسیاری شرح و تفصیل یا بیان کننده اسماء دیگر هستند.
حق تعالی می فرماید: لَنَفِدَ الْبَحْرُ قَبْلَ أَن تَنفَدَ کلِمَاتُ رَبِّی وَ لَوْ جِئْنَا بِمِثْلِهِ مَدَدًا(۱) بگو اگر دریا برای نوشتن کلمات پروردگار من مرکب شود پیش از آنکه کلمات الهی تمام شود دریا خشک خواهد شد. بنابراین باید نسبت به اسماء الهی شناخت کاملی داشت. زیرا که عمده ترین طریق شناخت خداوند، آشنایی با اوصاف و افعال اوست و هر اندازه این آشنایی با اوصاف عمیق تر و جامعتر باشد، خداشناسی کاملتری به بار می آورد.
شناخت سطحی یا نادرست ما از اوصاف الهی تنها یک معضل نظری و معرفتی صرف نیست که هیچ تأثیری در زندگی عادی و روزمره ما نداشته باشد واقعیت برخلاف این است مثلا انسانی که به وجود خدا و اقتدار وحاکمیت او اعتقاد دارد اما از درک صحیح بیکرانی رحمت و بخشایندگی او محروم است بسا درپی ارتکاب گناهی بزرگ امید خویشتن را به آینده ای سعادتمند یکسره از کف بدهد و خود را از شقاوتمندان ابدی بپندارد و تا پایان عمر از فشارهای روانی رنج برد زیرا گمان می کند هرگز مشمول رحمت وبخشایش الهی نخواهد شد.(۲)
و این از همان مواردی است که درمورد شناخت اسماء الهی ذکر نمودیم پس از ذکر این مقدمه می گوییم در جواب به سئوال فوق ۲ احتمال یا به عبارتی ۲ دلیل وجود دارد.
دلیل اول: همان طور که در سوال ذکر شده است یکی از اسماء خداوند «رازق» به معنای روزی دهنده واسم دیگر «رازق کل مرزوق» به معنای روزی دهنده هر روزی گیرنده می باشد. آن طور که معلوم است اسم دوم علاوه بر اسم اول چیزی اضافه هم دارد و آن کل مرزوق است. درست است که در اصل هر دو به یک مفهومند اما مهم ترین دلیل که بتوان در این مورد ذکر کرد این است که اگر از اسم رازق این فکر به سراغ انسان بیاید که آیا خداوند روزی انسان ها را فقط می دهد یا فقط روزی عده خاصی را می دهد؟
با گفتن اسم رازق کل مرزوق این فکر از ذهن انسان بیرون می رود زیرا خداوند در این اسم خود را معرفی می کند به عنوان کسی که روزی همه عالمیان را می دهد یعنی هر کس در این دنیا روزی می خورد از رزاقیت خداوند است ضمن اینکه غیر از جانداران عالم، جامدات نیز که از زندگانی بهره ای ندارند مشمول این اسم الهی اند زیرا بنا بر قوانین مبرهن فلسفی وعرفانی ثابت شده است که همه اشیاء عالم دارای وجودو از حق وجود برخوردارند بنابراین روزی ای که خداوند به جمادات می دهد همان وجودی است که به آنها اعطا می کند. با این توضیح روزی فقط غذاو خوراک نیست و معلوم می شود که خداوند به جانداران وجمادات نیز روزی می دهد.(۳)
دلیل دوم: اسم رازق کل مرزوق می تواند تأکید برای اسم رازق باشد به این معنا که خداوند حتما و صددرصد روزی بندگان را می دهد. یا اینکه به طور قطع خداوند روزی بندگان را می دهد برای تفهیم بیشتر و درک عمیق تر مطلب با یک مثال و شرح، مطلب را روشن می کنیم. در زبان عربی قاعده ای داریم با عنوان تأکید این قاعده را زمانی در جمله به کار می بریم که احتمال و شکّی وجود داشته باشد آنگاه با لفظ تأکید، آن شک واحتمال را از بین می بریم به عبارات زیر دقت کنید. تأکید شامل دو نوع است:
۱_ لفظی: که تکرار لفظ اول بعینه است مثلا سقطت سقطت بابل (سقوط کرد سقوط کرد شهر بابل) یا نعم نعم (بله بله) عبارت فوق به معنای آن است که شهر بابل حتما سقوط کرده است.
۲_ معنوی: در تأکید معنوی تکرار لفظ نداریم بلکه با کلماتی دیگر تأکید را بیان می کنیم. مثل جاء الامیر نفسه (امیر خودش آمد) یا جاء القوم کلهم (جماعت آمدند همه شان). در مثال اول نسبت آمدن را به امیر تثبیت نموده وآمدن غیر امیر از دیگران را نفی می کند یعنی هیچ کس غیر امیر نیامد. در مثال دوم می گوئیم جماعت آمدند.
احتمال دارد تمامی افراد قوم نیامده باشندو افرادی چند از عموم قوم استثناء شده باشد. نقش تأکید معنوی در این خصوص آن است که احتمال مذکور را برطرف می سازدو به شنونده اطمینان می دهد که تمام افراد قوم آمدند.(۴) پس از ذکر این شاهد مختصر می گوئیم در اسم یا رازق کل مرزوق شاید کل مرزوق از نوع تأکید معنوی باشدو هر گونه احتمال و شکی را نسبت به روزی ندادن خداوند رفع کند.
پاورقی:
۱. کهف : ۱۰۹.
۲. سعیدی مهر، محمد و دیوانی، امیر. معارف اسلامی ۱، دفتر نشر معارف، ۱۳۸۳ش، ص۶۰.
۳. ر.ک: آشتیانی، سیدجلال الدین. هستی از نظر فلسفه و عرفان، انتشارات بوستان کتاب، فصل ۴ و ۵.
۴. الشرطونی، رشید.مبادی العربیه، انتشارات دارالعلم، ۱۳۸۳ش، ج۴، ص۳۷۶.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات
