ذات پلید را چه کسی آفریده است؟
خداوند در قرآن فرموده است که ذات پلید را، او نیافریده پس با توجه به این که آفریننده مطلق خداوند است، چه کسی آن را آفریده است؟
پاسخ:
بر اساس آیه فطرت، خداوند هر کس را بر همان فطرت و سرشت اوّلی شان پاک آفریده و کسی را گمراه نمی آفریند. گمراهی و پلیدی همه به دست خود انسان است.
بدین توضیح: زبان فطرت زبانی است مشترک میان همه انسان ها چون هر انسانی ذاتا خدا خواه و خدا جو است. برای این که خداوند فرموده است: …فِطْرَهَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا لَا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذَلِک الدِّینُ الْقَیِّمُ وَلَکنَّ أَکثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ(۱). این فطرتی است که خداوند، انسان ها را بر آن آفریده، دگرگونی در آفرینش الهی نیست، ولی اکثر مردم نمی دانند. با این دلیل قرآنی مبرهن و آشکار می گردد که نهاد اصلی هر انسان پاک و بی آلایش است.
قرآن کریم در آیات متعدد ضلالت و گمراهی رابه خود انسان نسبت داده و بر آن است که انسان به سوء اختیار خود گمراهی رادر پیش می گیرد. که به عنوان نمونه چنین اشاره می شود:
۱. إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکرًا وَإِمَّا کفُورًا(۲) «ما انسان رابه راه راست خود هدایت کرده ایم، (دیگر بعد از هدایت به عهده خود انسان) است که سپاسگزاری می کند و یا کفر می ورزد»
۲. وَمَا کانَ اللّهُ لِیُضِلَّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَدَاهُمْ(۳)…،« هرگز خداوند گروهی راکه هدایت کرده گمراه نمی کند».
۳. الَّذِینَ اشْتَرَوُاْ الضَّلاَلَهَ بِالْهُدَی فَمَا رَبِحَت تِّجَارَتُهُمْ(۴)…. «آنهایی که هدایت را به گمراهی فروخته اند، هیچ گاه در این تجارت سودی به دست نمی آورند».
۴. …إِنَّ اللّهَ لاَ یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ(۵)…. «خداوند سرنوشت مردم را تغییر نمی دهد مگر این که به اختیار خود این کار را می کنند». پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ نیز فرموده است: «هر نوزادی بر همان فطرت پاک و خالی از شرک متولد می شود. امّا آن که وسیله انحراف به سوی یهودیت و نصرانیت می گردد، پدر و مادر آنهاست که القا می کنند».(۶)
حضرت علی ـ علیه السلام ـ نیز می فرمایند: «خداوند رسولان خود را به سوی انسان ها فرستاد و پی در پی آنها را مأمور به تبلیغ کردند تا وفای به پیمان فطرت را از آنها مطالبه کرده نعمت ها و فطرت فراموش شده را به یاد آنها بدهند…».(۷)
بنابراین، هرگز خداوند کسی را شر و پلید نمی آفریند. حکمت فیّاضیت خداوند بر آن است که ناقص ها را کامل کرده و کامل ها را به مراحل نهایی و کمال میسور برساند. لذا گذشته از هدایت تکوینی و خلقت اولی انسان ها، رسولان و انبیای خویش را نیز در جهت هدایت، و یاد آوری سرشت اوّلی انسان ها فرستاده اند. با این وصف، محور تمام تحول ها و دگرگونی و گمراهی از راه راست الهی، همان جهت نفسانی و تبدیل درونی انسان است.
یعنی اگر نفس انسان به صلاح گرائید در سایه لطف خداوند، از نقص رهیده و کمال نصیب آن می گردد. اگر راه صلاح و رستگاری در پیش نگیرد، سر نوشتشان ضلالت، پلیدی و گمراهی خواهد بود. در نتیجه قرآن کریم می فرمایند: علیکم انفسکم(۸). «بر شما باد که مواضب نفس خودتان باشید». و وَمَا یُضِلُّونَ إِلاُّ أَنفُسَهُمْ(۹). گمراه نمی کند شما را مگر نفسهایتان».
بنابراین، کسی که انسان را گمراه می کند و پلید می نماید، همان نفس اماره خود انسان است. انسان هرگاه از نفسش غافل بود، این غفلت پیامد غفلت خداوند را به دنبال دارد. هرگاه انسان به وسیله پیروی خواسته های نفسانی از خداوند غافل شد آنگاه زمینه وسوسه های شیطان، که دشمن قسم خورده آدمی است، به وجود می آید.
وقتی شیطان در انسان نفوذ پیدا کرد، آن گاه همه امور دنیایی را در چهره زیبا برای انسان جلوه نموده، او را از یاد آخرت بیگانه می کند. وقتی که انسان از آخرت غافل شد، قدرت، سیاست، مال و ثروت و… او را به خود مشغول کرده دیگر از سعادت و کمال باز می ماند. چنان که پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ می فرمایند: «اگر شیطان اطراف قلب بنی آدم نمی چرخید و او را احاطه نمی کرد و اسیر خود قرار نمی داد، آنها می توانستند ملکوت و باطن آسمان ها را ببیند».(۱۰) امّا این که اوّلین موجود چه کسی بوده است که گناه کرده؟ اگر منظور بعد از آفرینش آدم ـ علیه السلام ـ باشد، هابیل فرزند آدم بود و یا شیطان که به حضرت آدم سجده نکرد. اگر قبل از آدم باشد، چون مخلوقات زیادی بوده اند، خدا می داند که چه بوده باشد.
نتیجه پیدایش ذات پلید اینکه:
ذات به هنگام پیدایش، پلید نبوده است بنابر این تمام ذوات و نفوس را خداوند بر فطرت پاک خلق کرده است و پلید شدن آنها مربوط به بعد از خلقت و اعمال خود آنها است.
پاورقی:
۱. روم : ۳۱.
۲. انسان : ۳.
۳. توبه : ۱۱۵.
۴. بقره : ۱۶.
۵. رعد : ۱۳.
۶. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۶ش، ج۱۶، ص۴۵۳.
۷. نهج البلاغه، خطبه ۲. ذات پلید
۸. مائده : ۱۰۵. ذات پلید
۹. نساء : ۱۱۳. ذات پلید
۱۰. مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، بیروت، موسسه الوفاء، ج۶۷، ص۷۲. ذات پلید
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات
