در مورد امام باقر و جریانهای اجتماعی معاصر آن حضرت توضیح دهید؟

دوران حیات امام محمد باقر ـ علیه السّلام ـ :(۱)۱. مرحله ماقبل از تصدی امامت (شامل قیاده فکریه و سیاسیه با هم) مقابله و مجادله با افکار انحرافیه و هدایت طریق مستقیم شیعیان.

۲. مرحله بعد از شهادت امام زین العابدین سنه ۹۵ هـ (شامل قیاده فکریه، سیاسیه و بیان احکام و اداره امور شیعیان و مبارزه مخفی با دستگاه خلافت عباسی.
ویژگی‌های دوران امام باقر ـ علیه السّلام ـ تا شهادت پدر بزرگوارشان امام سجاد ـ علیه السّلام ـ :۱. از زمان تولد تا چهار سالگی تحت سایه جدش امام حسین ـ علیه السّلام ـ می‌باشد، که از اوضاع اجتماعی و وقایع سیاسی آن عصر مطلع و آگاه بودند، در این مدت واقعه جانسوز کربلا را از نزدیک دیدند، که طاغوت کوفه و شام را بخوبی شناختند ( و به نوعی پیام آور کربلا بودند که در زنده نگه داشتن این واقع فعال بودند).
۲. واقعه حره، سال ۶۳ هـ را بخوبی و از نزدیک درک کردند، عدّه‌ای از بزرگان و مردم مدینه بعد از واقعه کربلا در سال ۶۱ هـ ، هنوز یزید و دستگاه خلافت وی را نامشروع می‌دانستند، یزید لشکری از شام فرستاد و واقعه تلخ و دردناک مدینه را به وجود آورد که معروف به جنگ حره می‌باشد، عدّه‌ای از شیعیان کشته و…
۳. امویان در این عصر از زندگانی امام باقر ـ علیه السّلام ـ برای استمرار خلافت خود و مشروع جلوه دادن آن افکار و فرقه‌های انحرافی ایجاد کردند، مانند فرقه مرجئه، جبریه، مفوضه که امام باقر ـ علیه السّلام ـ با همه آنها به نوعی مخالفت و هویت خرافی و زشت آنها را بیان می‌فرمودند، بنظر می‌رسد، مهم‌ترین و سخت‌ترین دوران امام باقر ـ علیه السّلام ـ مبارزه با این افکار پلید می‌باشد.
۴. جابجایی قدرت در عصر اموی که موروثی بوده از جریان مهم دیگر عصر امام باقر ـ علیه السّلام ـ می‌باشد.با مبارزه با آنها به اشکال مختلف، در این جابجایی بیشترین تحرک از علویون دیده می‌شود، که دوران بسیار سخت علویون است، که سبّ امام علی ـ علیه السّلام ـ در این دوره رواج و شدت داشته است و برای امام باقر ـ علیه السّلام ـ بسیار تحملش سخت و جانکاه بوده است.
۵. وقوع قیامهایی بر ضد امویان در عصر امام باقر ـ علیه السّلام ـ که اوضاع اجتماعی را سخت‌تر و دهشتناک‌ می‌کند، که این قیام‌ها بعد از واقعه عاشورا بوده است مانند. قیام توابین در سال ۶۵ هـ .
سال ۶۶ هـ قیام مختار، قیام مطرف بن مغیره بن شعبه در سال ۷۷ هـ ، که نوع برخورد و مواضع عالمانه امام باقر ـ علیه السّلام ـ و نسپردن خود و شیعیان به این جریانات قابل توجه می‌باشد.
۶. بیان و انتشار احادیث جعلی در عصر امام باقر ـ علیه السّلام ـ توسط دستگاه خلافت اموی با نیرنگ و فریب بعضی از علمای دربار خود به نوعی جعل حدیث در این عصر، اوضاع اجتماعی امام باقر ـ علیه السّلام ـ را سخت‌تر می‌نماید.
۷. انحراف اخلاقی دستگاه خلافت یزید و جانشینان وی، و رواج مفاسد به جامعه اسلامی، اوضاع اجتماعی و برخورد امام باقر ـ علیه السّلام ـ و نگه داشتن طومار شیعیان از این انحرافات قابل توجه است.
۸. زندگی امام باقر ـ علیه السّلام ـ در این دوران تحت سایه پدر خود امام سجاد ـ علیه السّلام ـ می‌باشد. که تمام وجود آن حضرت رف برگرداندن احکام و شرایع اسلامی از طریق دعا و بیان حقوق اسلامی در تمامی زمینه‌ها می‌باشد.
بعد از شهادت امام سجاد ـ علیه السّلام ـ ۹. در این مرحله، امام باقر ـ علیه السّلام ـ جای پدر بزرگوارخودرا درامامت گرفت و نظام فاسد اموی را برای اسقاط آن، به صورت غیر مستقیم هدف گرفت. در این مرحله، مقام امامت به امام باقر ـ علیه السّلام ـ می‌رسد با تنصیص امام سجاد ـ علیه السّلام ـ از پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ ، و هدایت جامعه اسلامی را در بعد دنیوی و معیشت و بعد اخروی و سعادت را بر عهده می‌گیرد.
وضع اهل بیت ـ (۲) منهال می‌گوید: در خدمت حضرت باقر ـ علیه السّلام ـ نشسته بودم که شخصی وارد شد و بر آن حضرت سلام کرد و پاسخ شنید، احوال حضرت را پرسید، حضرت فرمود: آیا وقت آن رسیده است که بدانید حال ما چطور است؟ ما در این امت اسلامی مانند بنی اسرائیل شدیم که فرزندانشان را می‌کشتند و زنانشان را زنده نگه می‌داشتند، این امت نیز بر ما همین رفتار را دارند .
وضع جامعه :(۳) حضرت باقر ـ علیه السّلام ـ وارد مسجدالحرام گردید، دسته‌ای از قریش متوجه آن جناب شده و پرسیدند که این شخص کیست؟ به آنها گفته شد که این فرد امام و پیشوای اهل عراق است.
یکی از آنها گفت: خوب است که شخصی را بفرستیم تا از او سؤالی بکند. جوانی نزد آن حضرت آمد و عرض کرد: ای عمو بزرگترین گناه کبیره کدام است؟
حضرت فرمودند: میگساری و شرابخواری.
جوان برگشته و جواب را به آنها گفت، گفتند: بار دیگر بپرس. عرض کرد: بزرگترین گناه کبیره کدام است؟ حضرت فرمود: ای برادرزاده، مگر نگفتم که میگساری و شرابخواری!
زیرا شرابخوار به زنا و سرقت و قتل و شرک رو می‌آورد، تمام کارهای ناشایسته‌ای که از شرب خمر سرچشمه می‌گیرد بالاترین گناهان هستند همانگونه که خود درخت انگور از همه درخت‌ها بالاتر می‌رود و بلندتر می‌شود.
مردم داری و همراه با جماعت بودن امام باقر ـ علیه السّلام ـ (۴)از زراره روایت شده که گفت: حضرت باقر ـ علیه السّلام ـ بر جنازه مردی از قریش حاضر شد و من در خدمتش بودم و در آن جماعت، عطا، که مفتی مکه بود حضور داشت. در این حال ناله و فریادی از زنی بلند گشت، عطا به او گفت: یا خاموش باش، یا ما باز می‌گردیم و آن زن خاموش نشد، پس عطا بازگشت، من به حضرت باقر عرض کردم که عطا برگشته! امام باقر ـ علیه السّلام ـ فرمود: با ما باشید همراه جنازه برویم پس اگر ما وقتی چیزی از باطل را با حق نگران شویم و حق را به سبب آن باطل فروگذار بنمائیم حق مسلم را ادا نکرده باشیم( یعنی تشییع جنازه این مرد مسلم که حق اوست به سبب فریاد یک زن فرو گذاشته نمی‌‌‌‌شود).
احتجاجات امام باقر ـ علیه السّلام ـ با اهل کتاب (۵)یکی از ویژگی‌های مهم عصر امام باقر ـ علیه السّلام ـ برخورد و احتجاجات ایشان با اهل کتاب می‌باشد که این موضع امام ـ علیه السّلام ـ چندین مطلب را برای ما روشن می‌نماید. از جمله: حقانیت اسلام، عصمت و علم لدنی امام ـ علیه السّلام ـ ، مبارزه با افکار خرافی آن عصر و… در این بخش بصورت فهرست و کوتاه عناوین چندی را می‌آوریم و برای مطالعه به کتب دیگر ارجاع می‌دهیم.
۱. احتجاج آن حضرت با محمد بن منکدر از زاهدان و عابدان بلندآوازه عصر خویش.
۲. احتجاج آن حضرت با نافع بن ازرق یکی از سران خوارج.
۳. احتجاج آن حضرت با عبدالله بن نافع بن ازرق یکی دیگر از خوارج.
۴. احتجاج آن حضرت با قتاده بن دعامه بصری.
۵. احتجاج آن حضرت با عبدالله بن معمر لیئی درباره متعه.
حرکت اصلاحی امام باقر ـ علیه السّلام ـ برای جامعه اسلامی که آفات زیادی هجوم آورده بودند.(۶)۱. اصلاح فکری و اعتقادی. رد افکار و عقائد انحرافی و مذاهب منحرفه، مانند مخالفت با مرجئه که فرمودند: اللهم العن المرجئه فانهم أعداؤنا فی الدنیا والآخره.
۲. مناظره با مذاهب و رموز منحرفه. مثلاً: مناظره و مجاب کردن علماء نصاری.
۳. پست شمردن فقهای درباری (علمایی که در دستگاه خلافت به نفع امویان بودند).
۴. دعوت برای گرفتن افکار نقیه و پاک.
۵. نشر علوم اهل‌بیت ـ علیهم السّلام ـ .
نتیجه گیریزندگی اجتماعی و ویژگی‌های امام باقر ـ علیه السّلام ـ یک دانشگاه علوم و معارف الهی می‌باشد در تمامی ابعاد خود، از بدو تولد امام تا لحظه شهادت ایشان برای انسان‌ها تکامل و رشد می‌باشد و هر تشنه‌ای را از زلال ناب خود سیرآب می‌نماید.

پاورقی:

۱. اعلام الهدایه، الامام الباقر ـ علیه السّلام، «تألیف گروهی». نشر: للمجمع العالمی لاهل البیت ـ علیهم السّلام ـ ، ـ ، نوبه الطبع: الاولی، تاریخ النشر: ۱۴۲۲ ج ۷،هـ ، «تألیف گروهی».
۲. ، منبع اصلی، امالی شیخ طوسی، ج ۲، ص ۱۵۴.غیاثی کرمانی، سید محمد رضا، اختران هدایت، چاپ دوم ۷۲، نشر اهل‌بیت، ص ۱۱۲،
۳. بحارالانوار، جلد ۱۱، ص ۱۰۳.
۴. شیخ عباس قمی، منتهی الامال، نشر موعود نور، چاپ اول ۷۹، ج ۲، ص ۱۴۷، مناقب و فضائل امام باقر ـ علیه السّلام ـ .
۵. امین، سید محسن، سیره المعصومین ـ علیهم السّلام ـ ، ترجمه، علی حجتی کرمانی، نشر سروش، چاپ اول ۱۳۷۴، محل نشر تهران.
۶. ناشر: للمجمع العالمی لأهل البیت ـ علیهم السّلام ـ اعلام الهدایه، الامام الباقر ـ علیه السّلام ـ ، ج ۷، تاریخ النشر ۱۴۲۲ هـ ، محل نشر: قم.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات